Nieuwe techniek ter bescherming scheepswrakken toegepast op Klein Hollandia

Een team van Nederlandse en Engelse maritiem archeologen heeft begin september objecten in het scheepswrak van de Klein Hollandia (1653-1672) forensisch gemarkeerd. Deze nieuwe techniek betekent een stap vooruit in het beschermen van belangrijke historische wrakken. Door de markering zijn de scheepsonderdelen traceerbaar wanneer ze worden ontvreemd. Dit levert bewijsmateriaal op om in te zetten tijdens mogelijke rechtszaken.

3 min

Na de roof van de drie Nederlandse oorlogsschepen Hr.Ms. De Ruyter, Hr.Ms. Java en Hr.Ms. Kortenaer uit de Javazee, is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) gestart met het ontwikkelen van de techniek forensic marking. Dit doen ze in nauwe samenwerking met partners Historic England en MSDS Marine. Het wrak van de Klein Hollandia wordt al langer onderzocht in samenwerking met de Nautical Archaeology Society (NAS). Het doel is om een keten van sluitende bewijslast te verzamelen dat bruikbaar is voor rechtspraak. Om dit te bewerkstelligen zijn ook andere aanvullende methoden in ontwikkeling, waarbij het RCE ook met de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst samenwerkt.

Duikers plaatsen het materiaal op onderdelen van de Klein Hollandia. Beeld: ©MSDS Marine / Martin Davies

Wanneer derden onderdelen van de gemarkeerde schepen meenemen, zullen die traceerbaar zijn. Het materiaal waarmee de objecten worden gemarkeerd, blijft ook na spoelen aanwezig en verspreidt zich zelfs over de mensen die het object hanteren en al het overige dat in aanraking komt met de naar boven gehaalde voorwerpen. Een ware nachtmerrie dus voor de overtreders. Bij ontdekking kan het materiaal worden uitgelezen, zodat precies kan worden vastgesteld van welk wrak het object afkomstig is. Deze markers zijn getest op milieuverontreiniging en toepasbaarheid in de natuur.

Dit is een belangrijke stap voorwaarts voor de bescherming van het onderwater cultureel erfgoed, aldus Martijn Manders, coördinator Internationaal Maritiem Erfgoed bij de RCE. We doen dit omdat we in sommige gevallen ook erfgoed op de bodem willen laten liggen, zodat anderen ervan kunnen genieten, of zelfs emotioneel kunnen binden. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan kanonnen op scheepswrakken die vaak door sportduikers worden bezocht, maar ook aan de oorlogsgraven op zee die we zoveel als mogelijk met rust willen laten.

Een duiker laat de tube zien waar het materiaal in zit. Beeld: ©MSDS Marine / Martin Davies.

Belang van bescherming scheepswrakken

Met maritiem archeologisch en cultuurhistorisch onderzoek naar wrakken zoals de Klein Hollandia komen naast tastbare resten ook de verhalen boven water. Dat levert waardevolle kennis en belangrijke inzichten op over momenten in gedeelde maritieme geschiedenis van Nederland en andere landen. Zonder verantwoord beheer verdwijnen wrakken zoals deze, en opgraven is niet altijd een optie. Het Verenigd Koninkrijk en Nederland werken daarom nauw samen om hun gedeelde maritieme erfgoed te behouden.

Duiker plaatst materiaal op een kanon. Beeld: ©MSDS Marine / Martin Davies

Nader onderzoek Klein Hollandia

De Klein Hollandia was een zeventiende-eeuws Nederlands oorlogsschip dat na een aanval door de Engelsen in maart 1672 in het Kanaal zonk. Deze aanval was de directe aanleiding voor de derde Nederlandse-Engelse oorlog (1672-1674). In 2019 is het wrak ontdekt en begin dit jaar kon na jarenlang gezamenlijk onderzoek de identiteit bekend worden gemaakt. Naast het forensisch markeren van het wrak, heeft het team van maritiem archeologen in september ook verder onderzoek verricht, onder andere naar de constructie van het schip. Het eerdere onderzoek wees namelijk uit dat de wanden van het schip extra dik betimmerd zijn: naast een dubbel eikenhouten buitenbeplanking zijn ook twee lagen naaldhout daar weer bovenop aangetroffen.

We weten vrij weinig van de zeventiende-eeuwse Nederlandse scheepsbouw, en daarom kan de Klein Hollandia ons veel vertellen. Was deze dubbele belaging bijvoorbeeld gebruikelijk bij oorlogsschepen? Of was het aangebracht omdat het in 1672 al een oud schip was dat al veel had meegemaakt? Resultaten van dit onderzoek worden bekend gemaakt via de website van de RCE.