2 min

Menucha Latumaerissa, verbonden aan de Stichting Budaya Kita, ontdekte bij toeval het verhaal achter de schedels. Hij vond een boekje van Het Koloniaal Instituut in een kringloopwinkel, waarin een artikel stond over de zogenoemde Tanimbar-schedels. Deze schedels waren onderzocht door Johannes Pieter Kleiweg de Zwaan, een antropoloog die aan het begin van de 20e eeuw veel veldwerk deed in Nederlands-Indië. In 1912 ontving hij de schedels en beschreef hoe ze deel uitmaakten van de voorouderverering op de Molukken. Uiteindelijk werden vijftien van deze schedels ondergebracht in Museum Vrolik.

Herstel van rechtvaardigheid

Latumaerissa, zelf van Molukse afkomst, vond dat de schedels moesten terugkeren naar Tanimbar, de plek waar ze thuishoren. Museumdirecteur Laurens de Rooy steunde dit initiatief, waardoor de schedels nu, na tweeënhalf jaar, eindelijk terugkeren naar hun oorspronkelijke thuisland.

Ivo en Max Maselaman, de enige familie in Nederland met roots op de Tanimbar-eilanden, begeleiden de schedels. Hun vader was KNIL-militair tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en verhuisde in de jaren ’50 naar Nederland. Ivo, die regelmatig met zijn familie Tanimbar bezocht, kent de verhalen over de voorouderverering goed.

Hij is vrijwel zeker dat het om de schedels van zijn eigen voorouders gaat. Zijn familie komt uit Amtoefoe, een kleine gemeenschap waarin iedereen verwant was. Bij overlijden werd het lichaam in de rotsen geplaatst tot het volledig was vergaan, waarna de schedel op een gemeenschappelijke plek werd bewaard.

De collectie bij Museum Vrolik. Foto: Rode raaf / Wikimedia Commons

Een bijzondere mijlpaal

Ook nu zullen de schedels in een gemeenschapsruimte worden geplaatst totdat een speciaal museum, dat momenteel in aanbouw is, gereed is. Na aankomst worden de schedels verwelkomd met traditionele rituelen. Volgens Maselaman betekent deze terugkeer veel voor de lokale gemeenschap.

Voor Latumaerissa en zijn stichting is de terugkeer ook een bijzondere mijlpaal. Als douanier ziet hij regelmatig hoe waardevolle culturele voorwerpen worden gestolen of verhandeld, wat hem inspireerde zich te richten op het behoud van Moluks erfgoed. De schedels vormen zijn eerste grote project. Uit Nederlands-Indië zijn namelijk veel culturele voorwerpen meegenomen, en daardoor liggen nu duizenden objecten opgeslagen in depots van musea en andere instellingen. Latumaerissa heeft al enkele andere items op het oog die mogelijk ook kunnen terugkeren naar de Molukken.

Teruggave tussen particulieren

Deze teruggave wordt niet beschouwd als ‘roofkunst’, zoals vaak wel geldt voor kostbare kunstobjecten uit voormalige koloniën. Voor het museum vormen de schedels een deel van de anatomische collectie en hebben ze geen financiële waarde als cultureel erfgoed.

Voor de inwoners van Tanimbar zijn de schedels echter van onschatbare waarde voor hun cultuur van voorouderverering. Opmerkelijk is dat de overdracht niet plaatsvindt tussen nationale overheden, hoewel die wel betrokken zijn; zowel het Amsterdam UMC als de gemeenschap van Tanimbar zijn particuliere partijen.

Voor Museum Vrolik was deze vorm van teruggave onbekend terrein, aldus directeur De Rooy. De organisatie van het transport bracht daarom veel uitdagingen met zich mee. Dankzij de hulp van de Indonesische ambassade zijn de schedels na een reis van meer dan 10.000 kilometer op 4 november op Tanimbar aangekomen.

Bron: De Erfgoedstem

Publicatiedatum: 09/11/2024