Hugo de Grootjaar

Op 22 maart 2021 is het precies 400 jaar geleden dat Hugo de Groot ontsnapte uit Slot Loevestein. Zijn spectaculaire vlucht in een boekenkist spreekt nog steeds tot de verbeelding. Vanwege dit bijzondere jubileum roept Slot Loevestein 2021 uit tot Hugo de Grootjaar, waarin we stilstaan bij zijn leven en werk.

4 min

Zeeheld van de zeventiende eeuw

Hoewel landrot Hugo de Groot (1583 – 1645) misschien niet in het rijtje Michiel De Ruyter, Maarten Tromp of Piet Hein thuishoort is hij toch ook een beetje een ‘zeeheld’ te noemen. Hij is namelijk de bedenker van het ‘zeerecht’. In zijn Mare Liberum (De vrije zee) uit 1609, legt hij het idee uit dat de oceanen en zeeën van iedereen zijn en alle landen vrije toegang tot de zee moeten hebben om vrij te kunnen reizen en te handelen. Deze tekst, die de juridische basis legde onder de succesvolle zeehandel en rijkdom van de Hollanders in de 17de eeuw, vormt nog steeds het fundament van het huidige zeerecht!

Portret van Hugo de Groot (1583-1645), door Michiel Jansz. van Mierevelt (atelier van), 1631. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

Het Hollandse Mirakel

Maar we doen Hugo tekort als we hem alleen als rechtsgeleerde herdenken. Hij was namelijk ook een gewaardeerd schrijver van boeken, gedichten en toneelstukken, was theoloog en in het publieke leven o.a. pensionaris van Rotterdam. Als kind was Hugo een wonderkind, zeer hoogbegaafd zou je nu zeggen. Zo kon hij al op zijn achtste dichten in het Latijn en vertaalde hij Griekse en Latijnse boeken. Toen hij elf was ging hij studeren aan de Universiteit van Leiden en promoveerde hij al als vijftienjarige in de rechten. Toen hij in 1598 mee mocht met de grote Johan van Oldenbarnevelt om in Parijs bij de Franse koning te te lobbyen voor steun bij de opstand tegen Spanje, werd hij vanwege zijn briljante kennis al gauw ‘Het Hollandse Mirakel’ genoemd. Tussen de bedrijven door promoveerde Hugootje ook nog even in Orléans in het burgerlijk én het kerkelijk recht.

Gevangengezet in Slot Loevestein

Aan het begin van de 17de eeuw werd een bestand met Spanje getekend. Maar in plaats van vrede en rust betekende dat juist meer ruimte voor hoogoplopende binnenlandse twisten. De strijd ging tussen twee protestante professoren, de strikte Arminius en de meer ruimdenkende Gomarus. Een theologische twist dus, die ging over het bestaan van een vrije wil, en het hele land polariseerde. Prins Maurits, die als zoon van Willem van Oranje populair was onder het volk, bemoeide zich niet met de inhoud, maar zag wel zijn kans schoon om zich te ontdoen van zijn politieke tegenstanders. Dat waren vooral de bestuurders die meer zagen in vrede met Spanje dan in doorvechten. Maurits’ oude leermeester Johan van Oldenbarnevelt werd afgeschilderd als landverrader en uiteindelijk veroordeeld en onthoofd. Hugo de Groot kreeg levenslang en belandde in de staatsgevangenis van destijds: Slot Loevestein.

De vlucht van Hugo de Groot. Tekening door Simon Fokke, 1742. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

Ontsnapping in een boekenkist

Nu komt het spannendste moment uit deze geschiedenis. Want op 22 maart 1621, bijna twee jaar na zijn veroordeling, lukte het Hugo om op spectaculaire wijze uit Slot Loevestein te ontsnappen. Hiervoor had zijn vrouw Maria, die bij hem woonde en gewoon de gevangenis uit mocht, een even eenvoudig als stoutmoedig plan uitgedacht. Omdat het hem was toegestaan te studeren en te schrijven ontving hij regelmatig een kist boeken. Die kist werd door zijn bewakers bij een familie in Gorinchem opgehaald en later weer teruggebracht. Dat bracht Maria op het idee van de ontsnapping. Hugo zou gewoon in de kist moeten klimmen en zich stil moeten houden tot hij in Gorinchem was terugbezorgd. En zo geschiedde!

Gezant van Zweden

Na zijn ontsnapping verkleedde Hugo zich als metselaar en vluchtte naar Frankrijk. Daar kenden ze hem nog als Het Hollandse Mirakel en werd hij met open armen ontvangen. Koning Lodewijk XIII gaf hem zelfs een salaris, waardoor hij in staat was zijn belangrijke geschrift op het gebied van oorlogsrecht, De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede), te voltooien. Prins Maurits was al zes jaar dood toen hij in 1631 terugkeerde naar zijn vaderland. Hugo vond nog steeds dat hij nooit iets verkeerds had gedaan, en weigerde principieel om amnestie aan te vragen. Toen hem dat niet gegeven werd, maar er zelfs een arrestatiebevel tegen hem werd uitgevaardigd, besloot hij voorgoed te vertrekken. Hij werkte nog als gezant van Zweden in Parijs en overleed in 1644 in het Rostock, na een schipbreuk op de terugweg vanuit Zweden. Hij ligt begraven in de Nieuwe Kerk te Delft.

Boekenkist van Hugo de Groot, waarin hij op 22 maart 1621 uit Slot Loevestijn ontsnapte. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.