3 min

Een markante blikvanger in de binnentuin

In de binnentuin van de voormalige Chirurgische Kliniek, gelegen op het Universiteitskwartier, staat nu een opvallende witte stalen boom. Het glazen bladerdek overdekt de ruimte en vormt het middelpunt van de nieuwe bibliotheek. Het complex omvat 24 onderwijszalen, 1.600 studieplekken, 300.000 boeken en 900 fietsenstallingen. Vanaf deze week is de bibliotheek officieel geopend voor studenten.

Wie het gebouw vanaf het Binnengasthuisterrein betreedt, kijkt via een hoog atrium uit op het historische complex met bakstenen gevels, balkons en het vroegere telefoontorentje. Het roept de vraag op hoe het ooit een optie kon zijn om dit rijksmonument uit 1901, ontworpen door F.W.M. Poggenbeek, af te breken.

Van sloopplan naar renovatie

In eerste instantie was het de bedoeling om het monumentale complex te vervangen door een ontwerp van het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz. Het pand, dat sinds 2004 de status van rijksmonument heeft, werd echter beschermd door een rechterlijke uitspraak. Daardoor koos de UvA alsnog voor renovatie in plaats van sloop.

Een nieuwe visie op de bibliotheek

De vernieuwde universiteitsbibliotheek vervangt de verouderde locaties aan het Singel en het PC Hoofthuis. De nieuwe visie draait niet langer uitsluitend om boekenopslag, maar om ontmoeting en kennisdeling. Bij de ontwerpprijsvraag in 2013 gaf de UvA de opdracht om een bibliotheek te creëren die functioneert als een plein: een plek waar universiteit en samenleving elkaar ontmoeten. MVSA Architects en Bureau van Stigt wonnen de prijsvraag met het idee om de binnentuin te overkappen en zo een centraal plein te realiseren.

Het Binnengasthuis in Amsterdam. Foto: Chabe01, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Innovatieve constructie: de stalen boom

Hoewel een atrium voor de hand lag, bleek de uitvoering complex. Door de ongelijke dakhoogtes was een traditionele glazen koepel onmogelijk. De oplossing werd gevonden in een boomconstructie: een stalen stam die het glazen dak draagt.

Deze constructie leverde niet alleen extra binnenruimte op, maar maakte het gebouw ook energiezuiniger. De buitengevels zijn geïsoleerd en regenwater wordt via de stam afgevoerd naar een reservoir voor hergebruik. Rond de boom slingert een 24 meter hoge wenteltrap, met bordessen en loopbruggen naar de omliggende vleugels. De lichte staalconstructie contrasteert opvallend met de historische baksteen, al is het glazen dak vanwege het beschermde stadsgezicht van buitenaf niet zichtbaar.

Een gezicht naar de stad

Met de nieuwbouw aan de Nieuwe Doelenstraat heeft de bibliotheek ook een stedelijke uitstraling gekregen. De afgeronde glazen gevel is bekleed met een bronzen voile, gevormd uit 3D-gefreesde letters. Deze tonen een regel uit het gedicht Awater (1934) van Martinus Nijhoff: “Lees maar, er staat niet wat er staat.” De tekst is vertaald in de 24 talen die aan de UvA worden onderwezen. De gevel filtert zonlicht en waarborgt de privacy van de overburen.

Op de begane grond bevindt zich het bibliotheekcafé achter volledig glazen wanden. Toch blijft de toegang beperkt: enkel UvA-studenten kunnen via de ingang aan het Binnengasthuisterrein en met hun collegekaart naar binnen.

Ruimte om te dwalen

Het voormalige ziekenhuis was door talloze verbouwingen een doolhof geworden. De ontwerpers brachten orde in de chaos en verwijderden onder meer de oude beddenlift om een vide te creëren. Een nieuwe lift verbindt de fietsenkelder met de vijfde verdieping, waar een open studieruimte en dakterras zijn aangelegd.

Het metselwerk, de terrazzovloeren en de houten kozijnen in olijfgroen zijn in oude luister hersteld. In de voormalige ziekenzalen zijn verdiepingsvloeren toegevoegd die toegang geven tot hoge boekenkasten. Studenten kunnen via een app zien waar boeken en vrije studieplekken zich bevinden. Toch blijft de bibliotheek, met zijn 12.000 vierkante meter, uitnodigen om te dwalen en juist dat maakt deze plek bijzonder.

Bron: De Erfgoedstem

Publicatiedatum: 09/09/2025