In totaal gaat het om 700 kasten met in totaal 3,5 kilometer aan archiefstukken, waarvan inmiddels 6 procent doorzoekbaar is gemaakt. Die notariële akten bevatten onschatbare informatie voor wie zich in de geschiedenis van Amsterdam wil verdiepen. Zo worden in de akten niet alleen ontberingen op zee, maar ook ordinaire burenruzies of knokpartijen in herbergen en illegale speelhuizen beschreven. Kortom, alles wat het leven de moeite waard maakt.

Het project verloopt in verschillende fasen. Eerst zijn er miljoenen scans gemaakt. Vervolgens worden al die documenten geïndexeerd. Plaats, datum èn namen van de mensen die er in voorkomen, worden in de computer opgeslagen. Inmiddels zijn er al 300.000 notariële akten in de computer ingevoerd, zodat je ze thuis, van achter je computerscherm, kunt doorzoeken.

Het streven is om uiteindelijk alle miljoenen akten doorzoekbaar te maken. Het gaat om de periode 1578 tot 1800. “Dat omvat belangrijke perioden als de Gouden Eeuw en de achttiende eeuw,” vertelt projectleider Pauline van den Heuvel. “Maar het heeft ook een praktische reden. Het zijn zóveel documenten, dat je niet alles tegelijk aan kunt pakken.”

Kers op de taart

Maar de kers op de taart is toch wel een nieuw project waarbij de computer wordt geleerd om de handschriften van de notarissen in gedrukte letters om te zetten. Dat leest makkelijker. Dat project is in september 2016 van start gegaan.

Het correctiewerk wordt door vrijwilligers gedaan. Ze kunnen dat thuis doen. Van den Heuvel: “Sinds drie weken zijn de vrijwilligers bezig met het verbeteren van de teksten die ‘de computer’ uit de scans heeft gehaald. We hebben eerst zo’n honderd tot tweehonderd scans per notaris overgetikt in de handschriftherkenningssoftware van Transkribus en die vervolgens aan de computer gevoerd.  Zo leer je de computer lezen. Je begint met 100% fout en dat wordt steeds beter; de computer leert ook steeds sneller. We werken nu aan één computermodel dat al die  verschillende handschriften kan lezen, zodat je ze met de computer kunt googlen.” Dat gaat natuurlijk niet zonder slag of stoot. “In de achttiende eeuw waren ze dol op krullen en als zo’n krul te groot is, herkent de computer zo’n letter aanvankelijk niet. Dat moet je hem leren.”

Expert

Het lijkt monnikenwerk, maar in de praktijk blijkt het leuk werk. “De vrijwilligers die aan dit project meedoen, kunnen iets op hun scherm krijgen wat in geen honderden jaren is bekeken,” zegt Van den Heuvel. “Sommige vrijwilligers hebben al tienduizenden documenten bekeken en zijn inmiddels zó  bedreven geworden in het overbrengen van oude teksten dat je ze gerust een expert mag noemen.”

Zijn de vrijwilligers nog op interessante zaken gestuit? Van den Heuvel knikt bevestigend.  “Vorig jaar zijn bijvoorbeeld voor de Engelse kust resten van VOC-schip de Rooswijk opgedoken. Het schip is met man en muis vergaan en onze vrijwilligers hebben aan de hand van het notariële archief de bemanning kunnen achterhalen.”

De verhalen die je uit de notariële akten op kunt diepen, brengen de geschiedenis dus tot leven. “Veel mensen doen stamboomonderzoek. Dan kun je data van trouwen en begraven achterhalen, maar in notariële akten lees je de achterliggende verhalen. We gaan ervan uit dat elke Amsterdammer toch één keer in zijn leven bij de notaris is geweest. Die akten bieden dus een schat aan informatie, informatie die we nu zoveel mogelijk toegankelijk willen maken.”

Burenruzies

Maar dat is niet het enige. “Ook mensen die geen geld hadden om naar de notaris te gaan, hebben in de akten hun sporen nagelaten, want sommige notarissen hadden de taak om pro deo-getuigenverklaringen vast te leggen, bijvoorbeeld van burenruzies. Zo weten we exact wat ze deden, in welke steeg ze woonden en hoe ze leefden.” Van den Heuvel en haar medewerkers hadden niet verwacht dat ze zùlke mooie details zouden aantreffen. “Soms wordt exact opgeschreven wat iemand zei en wat voor scheldwoorden hij gebruikte; dat verwacht je toch niet van een notarisstuk.”

Op de website van Alle Amsterdamse Akten wordt regelmatig over vondsten bericht. Wie als vrijwilliger mee wil doen aan het project Alle Amsterdamse Akten of het project Crowd Leert Computer Lezen, kan hier terecht. Op de website staan instructies en er is een forum waar je vragen aan kunt stellen. Vrijwilligers kunnen elkaar desgewenst elke woensdagmiddag in het Stadsarchief treffen om ervaringen uit te wisselen.

Lees hier ook het interview met vrijwilligers Arjen Lobach en Titia Jansen.

Tekst: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 03/04/2019