Op de grens van Noord-Holland en Utrecht in ’t Gooi groeide ooit een oerbos. Nu wandel je er over makkelijke paden door het Cronebos of het Smitshuyserbos. Maar wie eeuwen geleden hier liep, moest zich een weg banen door het dichte woud. Het verhaal gaat dat waar nu grenspaal 17 staat, rond 1600 de laatste eik van het uitgestrekte woud is geveld. Het hout zou zijn bestemd voor de bouw van het stadhuis in Naarden.

Het hele oerbos is tegen de vlakte gegaan om er brandhout van te hakken of, zoals in het geval van Naarden, om te dienen als bouwhout. Schapen scharrelden hier nadien hun kostje bij elkaar. Op die manier probeerden de Erfgooiers zoveel mogelijk gebruik te maken van de arme grond. Het bosgebied veranderde in uitgestrekte open heidevelden. Dat was ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Hilversum was in die jaren een arm boerendorpje. Sinds de 17e eeuw vonden steeds meer dorpsbewoners werk in de weverijen.

Oostlijn

Een grote sprong voorwaarts maakte Hilversum in 1874, dankzij de aanleg van een spoorlijn. Gefortuneerde Amsterdammers vestigden zich in het rustige dorpje dat allengs uitgroeide tot een stad. De provinciale grensroute met de Leeuwenpalen voert bij de Monnikenberg over het spoor; de Oostlijn die Amsterdam verbond met het Oosten van het land (via Amersfoort naar Apeldoorn en Zutphen). Na enige jaren kon je van station Hilversum zelfs treinen naar het Duitse Ruhrgebied.

Waar de grensroute de Soestdijkerstraatweg (Hilversum-Baarn) kruist, was volgens een kaart uit ongeveer 1740 destijds een schans te vinden. Een verdedigingswerk dus, hier op de grens van het Gooi. Op allerlei plekken rond Hilversum zijn, vertelt boswachter Ben Blessing, in de loop van de eeuwen schansen en versterkingen aangelegd. Je kan ze soms nog herkennen aan lichte verhogingen in het landschap.

Er staat bij de Soestdijkerstaatweg een Leeuwenpaal die aangeeft welk gebied van Utrecht was en is. En waar (Noord-) Holland begint.

Stuifduinen

Boswachter Blessing (Goois Natuurreservaat) vertelt dat je op grensroute ter hoogte van de golfvelden, iets ten zuiden van de Soestdijkerstraatweg, nog het oude stuifduinenlandschap ziet dat herinnert aan de tijd van het oerbos. Deze stuifduinen dateren uit de laatste ijstijd. Vrijwel overal elders in de bossen ‘is de bodem rechtgetrokken’, zoals Blessing zegt. Zand bracht immers geld op en ook de gebieden met veen (turf) werden weggegraven. Maar hier en daar zie je nog de oorspronkelijke geaccidenteerde bodem.

Jeneverpaadje

Zo stil als het ooit in het oerbos geweest moet zijn, is het tegenwoordig niet meer. Treinen denderen door het bos en op de achtergrond klinkt de monotone dreun van de rijksweg. Het verhaal gaat dat in het grote Gooierbos een paadje liep waarlangs smokkelaars jenever naar Utrecht sjouwden om zo de belasting op sterke drank daar te ontlopen.

‘Niet alleen jenever werd gesmokkeld om de accijnsen te ontduiken,’ aldus Blessing. ‘Ook tabak en boter.’ Hij vermoedt dat het ‘jeneverpaadje’ een pad, dus geen romantisch slingerend smal bospaadje. Blessing: ‘Je kon er met een koets over rijden’.

Neanderthalers

Ver voor die smokkelaars hier rondscharrelden, woonden in de buurt van het huidige Hollandsche Rading Neanderthalers. Werktuigen zijn hier teruggevonden van de bewoners die hier ongeveer 120 duizend jaar geleden verbleven. De Hengstenberg ligt pal ten noorden van Hollandsche Rading naast de spoorlijn richting Hilversum. Deze berg grenst aan de Zwaluwenberg.

Zwaluwenberg

Wanneer hij zijn toren op die berg beklom, kon de eigenaar van het landgoed de Zwaluwenberg in de verte de Zuiderzee zien glinsteren. Op dit landgoed is in de 19e eeuw een doolhof aangelegd – in die jaren een bijzondere attractie. Te meer omdat er ook een theehuis en een speeltuin bij kwamen.

De aanleg van de spoorlijn Hilversum-Utrecht knabbelde een flink deel van het landgoed de Zwaluwenberg af. De Zwaluwenberg was voor de trein niet makkelijk te nemen, zodat er een baan voor het spoor dwars door de berg is gelegd. De zuidelijke flank van de Zwaluwenberg is later helemaal afgegraven. Het  zand van die berg is, via het spoor, naar de hoofdstad vervoerd. Een deel van toenmalige nieuwbouw in Amsterdam-Oost (Indische Buurt) rust op zand van deze berg.

Ecoduct

Bij Hollandsche Rading leidt de grensroute langs het stationnetje. Je ziet hier de enige spoorlijn in het land met (betonnen) Gotische bogen als bovenleidingsportaal. In de crisisjaren van de vorige eeuw werden werklozen, o.a. uit Utrecht en Amsterdam, in de Gooise bossen te werk gesteld. Ze reisden met de trein naar Hollandsche Rading om vandaar naar hun werkplekken te lopen.

Met schoppen en kruiwagens moesten ze de grond egaliseren en de bodem tot maar liefst 80 cm diepte omspitten. Blessing: ‘Wij zien het nog aan de begroeiing, deze bossen zijn voor ons minder interessant.’ Minder natuurwaarde dus.

Over natuurwaarde gesproken: er is onlangs een ecoduct bij Hollandsche Rading gebouwd, dat dieren een veilige oversteek biedt, hoog boven de spoorlijn, de provinciale weg en rijksweg A 27, Zo wordt een aaneengesloten leefgebied gecreëerd voor allerlei dieren. Op de grens van Noord-Holland en Utrecht.

Auteur: Jan Maarten Pekelharing

Publicatiedatum: 23/10/2017