Een oogje in het zeil houden en een bezem in de mast voeren

Voorzichtige schippers houden geregeld een oogje in het zeil en zeevaarder en luitenant-admiraal Maarten Harpertszoon Tromp zou een bezem aan de mast hebben gebonden na een overwinning op de Engelsen in 1652. Veel spreekwoorden en gezegden vinden hun oorsprong in de Nederlandse zeegeschiedenis. Het is dan ook geen wonder dat de zeventiende-eeuwse schrijver Carolus Tuinman in zijn boek over de oorsprong van spreekwoorden een groot hoofdstuk besteed aan enkel de gezegdes die te maken hebben met schepen, zeeslagen, piraten, zeilen en masten.

>

Door de mand vallen

De waarheid is anders dan gedacht. Miljoenenjuffouw Jaantje Struik, een van de beroemdste oplichtsters uit de Nederlandse geschiedenis, viel door de mand na een conflict met een juwelier. Ze wist vele miljoenen af te troggelen, maar eindigde als bedelaarster. Als iemand ‘door de mand valt’, betekend dat hij of zij is ontmaskerd als leugenaar, bedrieger, dief, domoor etc. Diegene blijkt dan als het ware ‘van lager niveau’ te zijn dan de buitenwereld tot dan toe had verwacht. Maar waar komt deze uitdrukking vandaan? En wat heeft die mand ermee te maken?

>

De kogel is door de (Sint Bavo)kerk

Dagen of wekenlang heb je gepiekerd, maar eindelijk is de beslissing genomen. Velen zullen zeggen dat ‘de kogel door de kerk is’. De uitdrukking wordt al honderden jaren gebruikt. Maar waar komt deze eigenlijk vandaan? Een gangbaar antwoord is te vinden als we in de geschiedenisboeken van de Haarlemse Sint Bavokerk duiken.

>

Letterlijk voor Pampus liggen

Het gezegde ‘voor Pampus liggen’ zegt je waarschijnlijk wel iets. De uitdrukking gaat terug tot de naam van een zandbank in het IJ voor Amsterdam. Deze zandbank, Pampus genaamd, bezorgde zwaarbeladen koopvaardijschepen in de VOC-tijd ooit veel last. Zo kwam het voor dat schepen voor Pampus lagen: ze moesten een tijd wachten voordat het vloed werd en zo konden passeren.

>