3 min

Opvallend zijn onder meer Hendrik Swellengrebels (1734-1803) reisverslagen en aquarellen over zijn drie reizen door de Kaapkolonie, tegenwoordig deel van Zuid-Afrika. ’s Mans reisverslagen geven inzicht in de koloniale verhoudingen met de oorspronkelijke bewoners van het land en mensen in slavernij. Ook is er een tekening waarop Augustus van Bengalen staat afgebeeld. Van Bengalen is een van de weinige tot slaaf gemaakte personen aan de Kaap van wie zowel de naam als het portret bewaard zijn gebleven.

Te zien

Een selectie van de aquarellen en archiefstukken is tot en met 30 november 2025 te zien in het Rijksmuseum. Het oudste gedeelte van het familiearchief (1689-1804) is vanaf 4 juni te bewonderen in de studiezaal van het Nationaal Archief. Ook staat het merendeel van de collectie online op de websites van het Rijksmuseum en het Nationaal Archief.

De verzameling en het archief Swellengrebel zijn verworven namens de Staat der Nederlanden door het Rijksmuseum, met steun van het Johan Huizinga Fonds/Rijksmuseum Fonds en het Fonds de Zuidroute/Rijksmuseum Fonds. Het familiearchief wordt beheerd door het Nationaal Archief, de objecten door het Rijksmuseum.

Hendrik Swellengrebel junior slaat zijn kamp op bij de Van Stadens rivier. Collectie Rijksmuseum.

Belangrijke bron van informatie

De inhoud van het familiearchief Swellengrebel werd onder historici vanaf de jaren dertig van de twintigste eeuw bekend door een aantal publicaties en bronnenuitgaven. Veel onderzoekers klopten sindsdien bij de familie aan, omdat het archief een belangrijke bron van informatie is over het leven van een familie die deel uitmaakte van het koloniale bestuur aan de Kaap. Zo was Hendrik Swellengrebel sr. (1700-1760) van 1739 tot 1751 gouverneur van de Nederlandse Kaapkolonie. Tegelijkertijd bevat het archief veel informatie over latere generaties die in Nederland actief waren op juridisch, charitatief en medisch gebied.

Volledigheid

Zeer uitzonderlijk aan de collectie is de volledigheid van het geheel. Zo is zelfs de factuur van het 112-delig Chinese servies met het wapen van de familie Swellengrebel uit 1751 bewaard gebleven. Hierdoor is bekend hoe groot het oorspronkelijke servies was, en ook wat de tussenpersoon voor zijn diensten rekende. Ook is bijvoorbeeld de inkooplijst van reisbenodigdheden voor Swellengrebel jrs. tweede reis onderdeel van het archief. Hierop staan onder meer ossenwagens voor vervoer en hagel en visnetten voor jacht.

Journaal van de zeereis van Hendrik Swellengrebel junior naar Kaap de Goede Hoop (1775-1776). Via Monumentaal

In het Rijksmuseum

In het Rijksmuseum is ter gelegenheid van de verwerving een presentatie gewijd aan de collectie, en dan vooral de reisverslagen van Hendrik Swellengrebel jr. en de aquarellen die Johannes Schumacher (?-1792) in zijn opdracht maakte.

Ze tonen de landschappen, dieren en mensen waarover Swellengrebel in zijn journaals schreef. Uniek is de tekening die een Oeswana San voor Swellengrebel maakte van onder andere struisvogels, neushoorns en een buffel. Ook wordt een dagboek en tekening getoond van de zussen Johanna (1730-1753) en Helena Swellengrebel (1733-1798). Tijdens hun overtocht van de Kaap naar Nederland in 1751 hielden zij samen een dagboek bij. Dit is een van de weinige verslagen van vrouwelijke passagiers op een VOC-schip.

In het Nationaal Archief

Vanaf 4 juni is het oudste gedeelte van de collectie in de studiezaal van het Nationaal Archief in te zien. De meest bijzondere stukken uit de collectie zijn gedigitaliseerd en staan op de website: de reisverslagen van Hendrik Swellengrebel (een zeereis en drie landreizen) en de reisjournaals van zijn zussen Johanna en Helena Swellengrebel.

Bron: Monumentaal

Publicatiedatum: 19/06/2025