Stuk van de maand: Gasloze uren

Elke maand plaatst het Regionaal Archief Alkmaar een bijzonder archiefstuk uit de collectie in de schijnwerpers. Deze keer: een aankondiging van ‘gasloze uren’ uit 1954. Eind januari 1954 bleek er plots niet genoeg gas beschikbaar in de regio Alkmaar en de Kop van Noord-Holland. Het gasbedrijf stuurde daarover op 28 januari deze brief aan de verantwoordelijke Alkmaarse wethouder, A.J.M. Leesberg. Het gasverbruik was door ‘plotseling ingetreden abnormale strenge koude, gepaard met sterke Oostenwind’ enorm gestegen, staat in de brief.

2 min

Het vroor die week zo’n acht à tien graden. Dat kwam op zich wel vaker voor, maar in de jaren daarvoor waren veel huishoudens voor verwarming overgestapt van kolen op gas, terwijl de uitbreiding van de gasvoorziening door de oorlogsjaren juist achterop was geraakt. Er was wel gas ingekocht bij Hoogovens, maar dat bleek bij het koude weer niet genoeg.

De Alkmaarse gasfabriek aan de Helderseweg rond 1960. Fotograaf onbekend. Catalogusnummer: FO1008055. Collectie Regionaal Archief Alkmaar

Lage druk

Daarom hadden de gasbedrijven in de regio, die samenwerkten in de N.V. Gasvoorziening Kop Noordholland, moeten besluiten ‘gasloze uren’ in te voeren.
’s Middags tussen twee en vijf uur en van ’s avonds zeven tot ’s morgens zes uur zou de gasdruk in de leidingen zo worden verlaagd dat het gas niet meer gebruikt kon worden. Alleen voor Langedijk golden de gasloze uren niet. Daar was gasverwarming nodig om de grote hoeveelheid kool die er verbouwd werd tegen bevriezing te beschermen.

In het dossier met de aankondiging van de gasloze uren worden ook de reacties van verschillende gemeenteraden bewaard. In de Alkmaarse raad las wethouder Leesberg het bericht van het energiebedrijf voor. Hij voegde eraan toe dat het een kleine troost was, dat de leerlingen van scholen met gasverwarming vrij zouden kunnen krijgen om te gaan schaatsen. In een kleuterschool aan de Heilooërdijk, merkte een raadslid op, was het die ochtend en de vorige dag inderdaad al ijskoud geweest.

Ernstige ontstemming

De volgende dag constateerden verschillende raadsleden dat de gasloze uren voor allerlei bedrijven een ramp betekenden: machines konden niet draaien, restaurants niet verwarmd worden, kantoorpersoneel kon niet werken. De maatregel had ‘ernstige ontstemming onder de burgerij verwekt’. Het gebruik van gas was eerst op alle mogelijke manieren gepropageerd en gestimuleerd, maar nu bleken er bij de eerste de beste strenge vorstperiode al problemen te zijn met de levering. Het Alkmaarse gemeentebestuur ontving bovendien klachten van de burgemeesters van omliggende plaatsen die voor de gaslevering contracten hadden met Alkmaar; een telegram vanuit Harenkarspel en Warmenhuizen, en een brief uit Schagen, waar de straatverlichting was getroffen.

De ovens van de Alkmaarse gasfabriek rond 1920. Fotograaf onbekend. Catalogusnummer: FO 1008058. Collectie Regionaal Archief Alkmaar

De problemen waren maar van korte duur. Na twee dagen kon de gasdruk alweer worden opgevoerd en op 3 februari constateerde wethouder Leesberg dat de druk nog maar iets lager lag dan normaal. In het daaropvolgende jaar breidde de Gasvoorziening Kop Noordholland de capaciteit uit.

Bekijk het dossier over de gasloze uren in het archief van de gemeente Alkmaar.