Stuk van de maand: Een berg historische handtekeningen

Elke maand plaatst het Regionaal Archief Alkmaar een bijzonder archiefstuk uit de collectie in de schijnwerpers. Deze keer: een envelop vol papiersnippers met historische handtekeningen.

3 min

Deze verzameling van ruim 150 historische handtekeningen werd in 1991 gevonden in het zogeheten zegelkastje van het archief. Dat was een kastje waarin zegels waren opgeborgen die waren afgeknipt van oude documenten. Net als de zegels zijn de handtekeningen van archiefstukken geknipt, waarschijnlijk aan het einde van de negentiende eeuw. De snippers met handtekeningen geven daarmee een inkijkje in hoe er in die tijd met archiefmateriaal werd omgesprongen.

Het zegelkastje waar in 1991 de uitgeknipte handtekeningen in werden gevonden. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

De snippers met handtekeningen, Collectie aanwinsten, inv.nr. 1320. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Knippen in archiefstukken?

Tegenwoordig worden archiefstukken natuurlijk compleet bewaard, en zoveel mogelijk in hun oorspronkelijke verband: documenten die bij elkaar horen blijven dus ook bij elkaar. In de negentiende eeuw was dat wel anders. Niet alleen werden historische papieren toen vaak uit hun verband gehaald en los opgeborgen, het kwam zelfs regelmatig voor dat delen van archiefstukken werden afgeknipt. Zegels, handtekeningen en ook wel briefhoofden werden van documenten gesneden of geknipt en apart bewaard, of in een verzameling gestopt.

Handtekenigen van personen uit de tijd van het Beleg van Alkmaar. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Het Regionaal Archief heeft bijvoorbeeld verschillende andere verzamelingen van handtekeningen, meestal rondom een bepaald thema. De handtekeningen zijn over het algemeen op bladen geplakt en voorzien van een uitleg. Zo zijn er collecties met handtekeningen van mensen die een rol speelden bij het Beleg van Alkmaar in 1573, zoals Willem van Oranje en geuzenaanvoerder Jacob Cabeliau, en collecties met handtekeningen van bijvoorbeeld rooms-katholieke priesters, Alkmaarse notarissen of stadsbestuurders.

Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Handtekeningen van Rooms Katholieke priesters voor 1600. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Handtekeningen van notarissen. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Mengelmoes

In de in 1991 gevonden verzameling is niet zo’n duidelijke lijn te ontdekken. De handtekeningen zijn ook niet opgeplakt, maar worden los bewaard, met slechts hier en daar een korte notitie en meestal alleen een jaartal – vast het jaartal van het document waaruit de handtekening is geknipt. De oudste handtekeningen dateren uit de zestiende eeuw, de jongste uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Het is een mengelmoes van handtekeningen van stadsbestuurders, notarissen en van andere prominente en gewone Alkmaarders. Van landmeter Baert Claesz uit 1642 en van schoolmeester Govert de Beer uit 1795 bijvoorbeeld, van Alkmaarse burgemeesters uit verschillende eeuwen en van leden van de prominente families Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburg. Hier en daar zit er ook een handtekening van een vrouw tussen, zoals van ene Sara Jans, weduwe van Cornelius Sevenhuisen uit 1645.

Handtekenigen van personen uit de tijd van het Beleg van Alkmaar. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Verschillende losgeknipte handtekeningen. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Bruinvis

Het handschrift van de notities bij de handtekeningen is dat van de Alkmaarse geschiedenisliefhebber Cornelis Bruinvis, die in 1900 de eerste gemeentearchivaris van Alkmaar werd. Zette de eerste Alkmaarse archivaris dus zomaar de schaar in de archiefstukken? Misschien heeft Bruinvis de historische handtekeningen op deze manier juist wel ‘gered’ van documenten die toen als onbelangrijk werden beschouwd. Van zegels – eigenlijk de voorlopers van de handtekeningen – is bovendien bekend dat ze van oude oorkonden werden geknipt en opgeborgen om daarmee de zegels van andere oorkonden te kunnen vergelijken en de echtheid vast te stellen. Of de uitgeknipte handtekeningen ook zo’n functie hadden is niet duidelijk. Het maakt de berg historische snippers er niet minder intrigerend op.