5 min

Filosoof René Descartes woonde tussen 1645 en 1649 in Egmond-Binnen. Eerder had hij al in Egmond aan den Hoef gewoond. In Egmond had Descartes goed contact met zijn buren. Met deze in het Frans geschreven brief van 5 januari 1647 schoot hij de vrouw te hulp van een Egmondse herbergier die veroordeeld was voor doodslag. In de brief vraagt Descartes de invloedrijke bestuurder Jan van Foreest voor haar te bemiddelen. De brief wordt bewaard in het archief van de prominente Alkmaarse familie Van Foreest.

De brief die René Descartes op 5 januari 1647 schreef aan Jan van Foreest. De brief wordt bewaard in inventarisnummer 58 van het archief van de familie Van Foreest. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar

Doodslag

Op 6 augustus 1645 had zich een drama afgespeeld in de herberg van Meeus Jacobsz, op de hoek van de Herenweg en de huidige Sint Adelbertusweg in Egmond-Binnen. Chirurgijn Jacob Clopper was die dag komen drinken in de herberg. Clopper was getrouwd met de moeder van herbergier Meeus, maar zij was bij hem weggegaan nadat hij haar jarenlang zwaar had mishandeld. Daarna had Clopper gedreigd een van haar kinderen te vermoorden. In de herberg kreeg Jacob Clopper woorden met de zwager van Meeus. Meeus kwam zijn zwager te hulp, maar werd door Clopper in het nauw gedreven. Toen stak hij Clopper twee keer met een mes: een keer in de borst, en een keer tussen zijn ribben. Jacob Clopper overleed binnen 24 uur aan zijn verwondingen. Meeus moest terechtstaan voor doodslag. Hij zei dat hij gehandeld had uit zelfverdediging. En hoewel de officier de doodstraf of toch ten minste verbanning eiste, veroordeelde het plaatselijke gerecht van Egmond de herbergier in september 1645 tot een boete van vierhonderd gulden.

De procureur-generaal van het Hof van Holland legde zich niet neer bij die milde straf en ging in hoger beroep. Op 21 december 1646 sprak het Hof van Holland het vonnis uit: Meeus werd voor eeuwig verbannen uit de provincies Holland, Zeeland en Utrecht en al zijn bezittingen werden verbeurd verklaard. Die zouden ten goede komen aan de Rekenkamer, die de domeinen van de Staten van Holland beheerde. Meeus was intussen trouwens allang gevlucht.

Portret van Descartes in 1644, door F. van Schooten. Collectie Regionaal Archief Alkmaar. PR 1001618.

Descartes bemiddelt

Met het oog op de vele verzachtende omstandigheden probeerde Descartes eind 1646 al eens om gratie voor Meeus Jacobsz te vragen bij de stadhouder, via diens secretaris Constantijn Huygens. Daarna schreef hij begin 1647 de brief aan Jan van Foreest waarin hij om hulp vroeg voor de vrouw van de veroordeelde herbergier, Aechte Jacobsdr. Aechte had de Rekenkamer verzocht om niet alle eigendommen van haar man in beslag te nemen, maar om haar in plaats daarvan een bedrag te laten betalen. Als ze de herberg mocht houden dan zou ze een inkomen hebben om schulden af te betalen en in haar levensonderhoud en dat van haar twee kinderen te voorzien. Descartes vroeg Jan van Foreest voor Aechte te bemiddelen bij de heren van de Rekenkamer, waartoe zijn oom Nanning van Foreest behoorde. Descartes herinnerde Jan van Foreest in de brief aan de welwillendheid waarmee die zich altijd had ingezet voor de inwoners van de streek. Van Foreest kende herbergier Meeus persoonlijk goed, en Descartes hoefde hem dus niets te vertellen over de kwaliteiten van de man, schrijft hij, en hoefde hem ook niet uit te leggen dat zijn bezittingen zo goed als niets waard waren. De herbergier had alles wat hij had gebruikt bij zijn pogingen om gratie te krijgen.

Adressering van de brief. Descartes stuurde de brief naar Jan van Foreest in Den Haag; Van Foreest was daar lid van de Hoge Raad. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Terugbetaald

Jan van Foreest ontving de brief van Descartes pas nadat de Rekenkamer Aechte al toestemming had gegeven om de bezittingen van haar man inderdaad te houden, tegen betaling van een som van 25 pond. Daarbovenop moest ze ook de gerechtskosten betalen. Maar op 13 februari 1647 kreeg herbergiersvrouw Aechte die gerechtskosten terugbetaald. Misschien gebeurde dat toch nog dankzij de bemiddeling van Descartes bij de Van Foreests.

Lees meer over Descartes en zijn buren in Egmond in het tijfschrift Geestgronden.

Egmond-Binnen in 1660, met in het midden een herberg met uithangbord. Collectie Regionaal Archief Alkmaar. PR 1000963.

De brief van Descartes in het Nederlands (vrij vertaald):

Mijnheer,
De vrouw van onze buurman de herbergier, die nu voortvluchtig is vanwege de rampspoed die hem ten deel is gevallen, wilde dat ik u zou schrijven om u te vragen voor haar te bemiddelen bij enkele van de heren van de Rekenkamer, uw vrienden, zodat zij haar gunstig zullen bejegenen wat betreft de inbeslagname van de goederen van haar man. Ik weet heel goed dat u zo veel barmhartigheid en welwillendheid heeft voor alle inwoners van deze streek dat ik wel kan schrijven dat het op geen enkele manier beter kan, en het me slecht zou staan als ik u, terwijl ik hier de nieuwkomer ben, zou gaan vertellen over de kwaliteiten van een man die u beter kent dan ik of u zou willen informeren over de waarde van zijn goederen, die naar men zegt minder dan niets is, aangezien hij alles wat hij had en zelfs de bezittingen van zijn vrienden heeft gebruikt om te proberen gratie te krijgen. Maar toch – omdat men nu eenmaal niet schroomt om mensen die men graag wil helpen van dienst te zijn – heb ik niet willen weigeren u dit te schrijven, en om u te laten weten dat ik zal delen in de dankbaarheid die mijn arme buur tegenover u zal voelen om wat u voor haar zult doen. Zelf was ik bovendien blij met deze gelegenheid u te vragen me de eer van uw vriendschap te blijven gunnen en te geloven dat ik ben,
Mijnheer, uw zeer nederige en zeer gehoorzame dienaar, Des Cartes.
Egmond, 5 januari 1647

Bron: Regionaal Archief Alkmaar

Publicatiedatum: 28/01/2024