3 min

In samenwerking met het Nationaal Slavernijmuseum werpt het Allard Pierson een nieuw licht op objecten uit de archeologische en Surinamica-collecties. Voorwerpen waarvan de verhalen vaak zijn verteld vanuit het perspectief van machthebbers: keizers, plantage-eigenaren en koloniale overheersers. Dat zijn de verhalen over rijkdom, macht en overheersing. Hierachter schuilt een werkelijkheid van ontmenselijking, uitbuiting en gedwongen arbeid van ontelbare slaafgemaakten.

In deze tentoonstelling staan hun verhalen centraal. Zij waren mensen van wie de vrijheid werd afgenomen maar die ondanks alles hun menselijkheid behielden: in hun werk, creativiteit, zorg, taal, liefde en verzet. Not my soul nodigt je uit om dit verleden opnieuw te bekijken, te beluisteren en betekenis te geven.

Tablet met spijkerschrift in het Assyrisch. De tekst gaat over de vrijlating en de adoptie van een tot slaaf gemaakte. Klei. 1775 v Christus, het huidige Irak. Via Allard Pierson.

Vrijwel alle archeologische voorwerpen in de tentoonstelling zijn geproduceerd door of met behulp van slaafgemaakten. Het marmer voor standbeelden en het metaal van de munten werd door slaafgemaakte mijnwerkers gehouwen en gewonnen. De aardewerken potten, bekers en borden zijn gemaakt in werkplaatsen waar voornamelijk slaafgemaakten werkten. Diensten en ambachten die werden uitgevoerd vereisten opleiding, kennis en bekwaamheid. Het beroep van arts bijvoorbeeld werd in de Romeinse tijd door onvrije mensen uitgeoefend en zij waren het die de medische instrumenten maakten en boeken met de hand kopieerden. De tentoonstelling illustreert de werking van het slavernijsysteem in de oudheid onder andere met papyrusfragmenten. Een voorbeeld is het fragment met de ‘transactie’ van de 22-jarige Alexandra, die voor de tweede maal in haar leven werd verkocht.

Pamflet met de aankondiging van een plantageverkoop, Amsterdam, ca 1770. Via Allard Pierson.

Slavernij in Suriname

De voorwerpen uit de collectie Surinamica geven het slavernijsysteem in Suriname vooral weer door de bril van de koloniale bestuurders, kaartenmakers en onderzoekers. Er zijn onder meer reisverslagen en vrijlatingsbrieven (manumissie) te zien, en plakkaatboeken waarmee lokale regels en wetten werden verkondigd. De tentoonstelling laat zien dat voor de wetgeving rondom het slavernijsysteem een voorbeeld werd genomen aan slavernij in de oudheid, met name de Romeinse tijd. Hoewel slavernij historisch niet altijd gebaseerd was op etniciteit, werd huidskleur tijdens de trans-Atlantische slavernij bepalend. Zwartheid werd verbonden aan rechteloosheid en onderwerping, terwijl witheid samenviel met vrijheid en burgerrechten.

Uit verschillende stukken is op te maken hoe slaafgemaakten in Suriname enige vorm van vrijheid vonden. Zo blijkt uit woordenboeken en vastgelegde dialogen dat witte onderdrukkers moeilijk grip konden krijgen op de door slaafgemaakten verder ontwikkelde taal en gebruiken. Ook nieuwe vormen van verwantschap zijn beschreven. Net als in de oudheid was trouwen en gezinsvorming verboden.

Making memories in front of memories, Rene Tavares. Via Allard Pierson.

Hedendaagse kunst

In de tentoonstelling speelt hedendaagse kunst een belangrijke rol. Zo geeft het werk Fugitives (2024) van Kathryn Smith en Pearl Mamathuba slaafgemaakten een gezicht. De makers baseerden zich op ooggetuigenverslagen uit 19de-eeuwse kranten, bedoeld om mensen op te sporen die als eigendom werden beschouwd. Nu kijken zij jou doordringend aan als sterke individuen. Er zijn onder meer werken te zien van Sarojini Lewis en Liara Barussi. Het werk Making Memories in front of Memories (2023) van René Tavares is afkomstig uit de Schulting Art Collection. Afgebeeld is een zwarte familie die poseert voor een schilderij van een katoenplantage. De plantage roept het koloniale verleden op maar de familie kijkt niet achterom. Het werk laat zien hoe het verleden altijd aanwezig is maar dat nieuwe generaties zich er met kracht en waardigheid toe verhouden.

Daarnaast zijn er interviews te zien met nazaten van slaafgemaakten, wetenschappers en kunstenaars. De voorwerpen uit de collecties van het Allard Pierson zijn aangevuld met bruiklenen van onder meer het Rijksmuseum van Oudheden.

Not My Soul: over slavernij, wet en vrijheid zal na afloop van de tentoonstelling op andere locaties, waaronder Suriname en het Caribisch gebied, worden gepresenteerd. Het onderzoek voor de tentoonstelling dient ook als voorbereiding op wijzigingen in de vaste presentatie van het Allard Pierson en voor het Nationaal Slavernijmuseum.

Campagnebeeld: Still uit de korte film Of Us, Liara Barussi 2024. Via Allard Pierson.

Bron: Allard Pierson

Publicatiedatum: 20/11/2025