4 min

Nederlands grafisch ontwerp staat internationaal in zeer hoog aanzien. Voortkomend uit een modernistische traditie, met voorgangers als Piet Zwart, H.W. Werkman en Willem Sandberg, vormden Karel Martens, Wim Crouwel en Jan van Toorn vanaf de jaren zestig de Grote Drie op grafisch gebied. Waar Wim Crouwel bekend stond om zijn functionele grid, dienstbaar aan de inhoud en Jan van Toorn zijn activistische en persoonlijke inslag liet zien, heeft ook Karel Martens als experimentele, autonome maker de manier waarop we kijken naar vormgeving, boekontwerp en typografie volledig veranderd.

Bij Martens gaat het om denken, kijken en experimenteren: “Ik houd van prutsen, iets proberen, twijfelen, opnieuw beginnen.” Martens speelt met kleursystemen, cijfers, woordenschema’s en algoritmes, waarbij het één voortkomt uit het ander. Hij brengt heldere kleurvlakken vaak in lagen over elkaar aan, en werkt zowel digitaal als analoog.

Karel Martens, Monoprint, 2015.

Martens is ook een vindingrijke verkenner, qua budget maakt hij van de nood een deugd. Hij vermijdt verspilling en gebruikt onder meer krantenpapier en oude archiefkaarten van het Stedelijk. Hij wijkt vrijelijk af van ontwerpwetten; zo kan de tekst al op de cover beginnen of in de marges geplaatst zijn. Zijn experimenten gingen bij het ontwerpen van architectuurtijdschrift OASE het verst: elke editie is anders. Hij gaf het vorm aanvankelijk samen met studenten van de mede door hem opgerichte Werkplaats Typografie, en tegenwoordig met zijn dochter Aagje Martens.

Sinds Karel Martens in 2019 samen met zijn kinderen Klaartje en Diederik ging samenwerken onder de naam Martens & Martens is het werkveld verbreed naar o.a. textiel en samenwerkingen, zoals met Suite702, dat handdoeken produceert gebaseerd op Martens’ kleursysteem voor de strandhuisjes in Le Havre. Ontwerpen van Martens zijn ook verwerkt in textieldesigns voor onder meer Liberty London, Maharam, Hermès, DUM, Pop Trading Company en Pentagram.

Karel Martens, Couleurs sur la plage in Le Havre

Tentoonstelling als ontdekkingstocht

De tentoonstelling is met meer dan 300 werken een ontdekkingstocht door het rijke oeuvre van Karel Martens. Een compleet overzicht van zijn avontuurlijke belettering voor gebouwen is te zien, zoals die voor het Nederlands Danstheater in Den Haag, evenals alle nummers van OASE, en door hem ontworpen boeken, typografie, postzegels, telefoonkaarten en behang. Ook is een van zijn strandhuisjes nagebouwd, onderdeel van Couleurs sur la plage in Le Havre (2017), voorzien van een kleurensysteem dat Martens via algoritmes baseerde op het oprichtingsdocument van de stad uit 1517. De door hem ontwikkelde Icon Viewer zet via een groot scherm live beelden om in Martens’ icoonpixels, in dezelfde zaal is ook het wegdek-ontwerp te zien dat hij in 2024 voor Amsterdam maakte om de snelheidslimiet van 30 km zichtbaar en voelbaar te maken.

De inrichting geeft een indruk van Martens’ studio, met een muur met verzamelde objecten en afbeeldingen die laten zien wat hem inspireert, en stellingkasten met zijn vele ontwerpen. Voor het eerst is ook, dankzij talloze schetsen uit zijn archief, het onderzoeks- en ontwerpproces van Martens zichtbaar. Aan de door Martens ontworpen leestafel is het mogelijk om eindeloos door zijn ontwerpen te bladeren, in de filmzaal is de ontwerper zelf aan het werk te zien en komen door hem geïnspireerde ontwerpers aan het woord.

Boekomslag van Op weg naar een vaderloze maatschappij, 1968, uitgave Van Loghum Slaterus.

Prijzen

Karel Martens kreeg voor zijn baanbrekende werk vele prijzen toegekend, zoals de BNO Piet Zwart Prijs (2023), de H.N. Werkmanprijs (1993), de Dr. A.H. Heinekenprijs voor de kunst (1996) en de Gerrit Noordzij-prijs (2012). Zijn zelfontworpen oeuvrepublicatie Printed Matter nav. de Heinekenprijs werd in 1998 tijdens de Leipziger Buchmesse met een gouden medaille gelauwerd als best ontworpen boek van dat jaar.

Poster van het 21ste International Poster and Graphic Design Festival of Chaumont, 2015

Collecties en tentoonstellingen

Het werk van Karel Martens kreeg internationaal aandacht in media als de New York Times en het gezaghebbende Amerikaanse vakblad Emigre. Musea als SFMOMA (San Francisco) en The Art Institute of Chicago namen zijn werken op in hun collectie. Solotentoonstellingen in het buitenland vonden plaats in Ginza Graphic Gallery Tokyo (2013), P! New York City (2016), Kunstverein München (2017), 019 Gent (2017) en Platform-L in Seoul, Zuid-Korea (2018/ 2019). Het Stedelijk toonde het werk van Karel Martens in shows als Mooi maar goed – Grafisch ontwerpen in Nederland 1987-1998 (1999), Werkplaats Typografie (2002) en in verschillende edities van De Best Verzorgde Boeken en de Gemeentelijke Kunstaankopen.

Karel Martens. Foto: Diederik Martens.

Karel Martens – Unbound is van 11 juli t/m 26 okt 2025 te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Bron: Stedelijk Museum Amsterdam

Publicatiedatum: 18/07/2025