Een tot nu toe onderbelicht onderwerp in de spotlight

Ook Het Parool besteedde er meerdere keren aandacht aan, naast AT5, Ons Amsterdam, De Telegraaf, CBG magazine, FD magazine, een artikel door de beroemde journalist Hans Knoop in het NIW, maar ook radioprogramma’s zoals OVT, die er een speciale podcast van maakte, NH Nieuws, Villa DVB en Spijkers met Koppen. Er werd door de auteurs Paul van Ravestein en Monique Mulder zelfs een wandelroute gecreëerd voor het Amsterdams 4 en 5 mei comité, een thema-dinner in het restaurant van het ROC Amsterdam, lezingen in het Joods Museum, in synagoges, boekwinkels en voor de Amsterdam Cultuur Historische Vereniging. En samen met Het Parool werd er zelfs een campagne opgezet om de twintig overgebleven haringkramen in Amsterdam te redden van een nieuwe EU wet.

En als kers op de taart won het boek De Zure Stad dé Nederlandse boek-design prijs “De Best Verzorgde Boeken” met een expositie in het Stedelijk Museum Amsterdam, die het boek opnam in hun collectie. Zo ook het NIOD, het ISSG (Het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis), Bibliotheca Rosenthaliana en de New York University.

Door deze enorme media-aandacht werden de auteurs Paul van Ravestein en Monique Mulder benaderd door mensen die herinneringen hadden aan deze zuurventers en inleggers, waaronder ook nazaten. Het onderzoek is niet gestopt nadat het boek gepubliceerd is, de auteurs blijven op zoek naar nazaten met verhalen en oude fotoalbums.

Augurken, juwelen en antiek

Één van die nazaten is Ginny Spyer. Haar overgrootvader en twee oudooms waren voor de oorlog de grootste producenten van ingelegd zuur in Nederland en exporteerde naar Engeland en de Verenigde Staten. Naast augurken zat de familie ook in de juwelen en antiek, met een winkel op het Koningsplein in Amsterdam. In de oorlog vluchtte deze Joodse familie naar New York. Thea Spyer, de dochter van Willem, was lesbisch en groeide daar uit tot een beroemd homorechten activist en kreeg zelfs een straatnaam naar haar vernoemd bij Washington Square.

De augurk als interface

De augurk is een interface om sociaal maatschappelijk onderwerpen te behandelen zoals migratie, tolerantie, voedsel en ideniteit. Femke Halsema zegt dan ook in het voorwoord van het boek: ‘Amsterdam verandert. Dagelijks. Een bruisende en dynamische stad, doorlopend beïnvloed door andere culturen, verrijkt met nieuwe inzichten en smaken. Een continu proces, waarin Amsterdam al eeuwen meebeweegt met golven en golfjes van innovatie, immigratie en integratie. Amsterdam is de smeltkroes waarin immigranten hun culinaire geschiedenis met zich meenamen.’

De oorprong van Augurk als achternaam

Omdat de meeste archieven niet verder teruggaan dan 1800, gingen de auteurs zoeken naar de oorsprong van de achternaam Augurk en Augurkiesman. In 1812 verplichtte Napoleon namelijk dat iedereen een officiële achternaam aannam. Die achternaam had soms met de beroepen te maken, zoals bij deze Joodse families. De oorsprong werd gevonden in de straat Marken (Valkenburgerstraat) in Amsterdam, daar waren vier families die deze naam aanvroegen. Dit was de armste buurt van Amsterdam en een echte sloppenwijk, die later gesloopt is. Omdat deze achternaam in de oorlog gevaarlijk was, zijn er families die de naam Augurkiesman lieten veranderen in Kiesman of van Augurk naar Augura.

Uit het foto album van de familie Van Vliet

Via een Joodse Facebook groep vonden de auteurs ook de nazaten van de zuur-familie Van Vliet. Deze familie had een winkel en inleggerij tussen 1817 en 1939 op de Sint-Anthoniesbreestraat en de Kromboomssloot / Rotterdammersloot bij de Nieuwmarkt in Amsterdam. De familie had nog een aantal foto’s.

Visueel onderzoek en gezichtsherkenning

Visueel onderzoek was essentieel om tot het boek De Zure Stad te komen. In het boek staan dan ook meer dan 450 archieffoto’s, waardoor de stad Amsterdam als het ware gereconstrueerd wordt. Doordat de auteurs na vier jaar onderzoek mensen, straten en panden gingen herkennen, kon deze man met bril op de foto uit 1926 geïdentificeerd worden als Israel Zwaaf (1887-1942). Zwaaf was één van de belangrijkste zuurinleggers van Amsterdam voor de oorlog.

Onderzoekshulp van een Facebookgroep

Via hulp van de Facebookgroep ‘Amsterdam Nostalgisch’ werd de exacte locatie gevonden van deze foto uit 1931 uit het boek. Hierop staat een unieke tweecylinder zuurkar van Hijman Leijden van Amstel (1899-1943). De exacte locatie is Pieter Lastmankade 162 in Amsterdam-Zuid. De foto bevindt zich in het Stadsarchief Amsterdam.

Onbeschreven foto

En ook de foto hieronder dook opeens op via Paul Graalman van diezelfde Facebookgroep. De foto is niet omschreven in het Amsterdams Stadsarchief en daardoor tot nu toe onbekend voor de auteurs. Op de foto staat Josephus Stout (1877-1949) met zijn haring- en zuurkraam op de Nieuwmarkt die reeds in het boek voor kwam.

Twee foto’s, één kraam

Van de twee foto’s hieronder was de rechterfoto uit 1935 al ingekleurd terechtgekomen in het boek De Zure Stad. Na publicatie bleek dat de linkerfoto uit 1923 exact dezelfde kraam toonde. Deze kraam is van Stubbe, die nog altijd op de Haarlemmersluis in Amsterdam staat met haar Haringkraam.

Goudeketting in een film uit de jaren 20

In onderstaande film uit de jaren ’20 werd door de auteurs de locatie geïdentificeerd, namelijk de winkel van de familie Goudeketting op de Joden Houttuinen 57c. De man deelt hier augurken uit vanuit een aardewerken bak. Achter hen zie je het begin van de Valkenburgerstraat in Amsterdam.

Allegro op de Rapenburgerstraat

Hieronder is de zuurinleggerij van de familie Allegro op de Rapenburgerstraat 153 te zien in 1963. Het poortje van het voormalige hofje Bussenschut staat er nog. Door in te zoomen, werd het unieke logo met de Sefardisch Joodse pelikaan ontdekt.

Tip-Top theater

Het Tip-Top theater was hét volkse culturele hart in de oude Jodenhoek in Amsterdam op de Jodenbreestraat 27. Er was zelfs een voorstelling die “uitjes en Augurkies” heette.

Een echte zuurbijbel

Ratelende wielen van karren op de kasseien, vletten vol zuurkoopwaar in de grachten: Amsterdam rond 1900, een levendige smeltkroes van geuren en culturen, van alle klassen en standen, rijk en arm, emigranten en immigranten. Zuur is wat de venters uit de Amsterdamse Jodenhoek met elkaar verbindt, dat culinaire mengsel van zout en/of azijn en kruiden waarin groenten worden ingelegd.

Laag voor laag brengen Paul van Ravestein en Monique Mulder in De zure stad het verhaal van het Amsterdamse zuur in kaart; van inleggerijen, conservenfabrieken en -veilingen tot de venters. De zure stad laat met ruim vierhonderd sprekende beelden zien hoe het zuur bepalend is geweest voor de culturele identiteit van Amsterdam. De augurken, uitjes en haringen schilderen de geschiedenis en de ontwikkeling van de stad.

Het boek is te koop op Bol en in de meeste boekenwinkels.

De zure stad
Paul van Ravestein en Monique Mulder
Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar
€39,99

Tekst: Paul van Ravestein

Publicatiedatum: 13/01/2024