Grootste polderkaart van Nederland gerestaureerd en schimmelvrij

In 1836 besloot het bestuur van de Schermer een nieuwe polderkaart maken. Landmeter Arie van Diggelen uit Alkmaar ging aan het werk en leverde een verbluffend product af: een uiterst exacte kaart van maar liefst 225 bij 175 centimeter. Voor zover bekend gaat het om de allergrootste kaart van een individuele polder die ooit in Nederland is gemaakt. Deze bijzondere kaart is onlangs door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gerestaureerd en door hoogheemraad Klazien Hartog overgedragen aan Paul Post, directeur van het Regionaal Archief Alkmaar.

2 min

Nieuwe kaart

Polders, waterschappen en kaarten horen bij elkaar. Om goed overzicht te houden van het ingewikkelde watersysteem in een grote polder als de Schermer waren kaarten onmisbaar. Een mooie polderkaart vormde meteen een belangrijk statussymbool van ieder zichzelf respecterend waterschap. Van de Schermer bestonden diverse kaarten uit de zeventiende eeuw, maar die waren verouderd en niet meer voorradig. Daarom gaf het polderbestuur in 1836 opdracht aan landmeter Arie van Diggelen om een nieuwe polderkaart te maken. Deze op het Kadaster gebaseerde zeer gedetailleerde kaart kwam in 1836 gereed. Natuurlijk vergaten dijkgraaf en heemraden zichzelf niet. Onder het polderwapen worden de bestuursleden keurig vermeld onder hun familiewapen. Die wapens vormen stuk voor stuk prachtig getekende miniatuurtjes. Geen wonder, want dat werkje werd toevertrouwd aan M.J. Stucki, de officiële stadstekenmeester van Alkmaar.

V.l.n.r. Diederik Aten (waterschaphistoricus van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier), Paul Post (directeur Regionaal Archief Alkmaar), Klazien Hartog (hoogheemraad van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier) en Jesse van Dijl (beeldconservator Regionaal Archief Alkmaar). Foto: Regionaal Archief Alkmaar.

In druk

Op basis van de enorme kaart van Van Diggelen liet het bestuur een verkleinde versie drukken in Amsterdam. Liefhebbers konden intekenen op een exemplaar. Het polderbestuur deed bovendien met de hand ingekleurde en ingelijste exemplaren cadeau aan een hele serie hoogwaardigheidsbekleders inclusief Koning Willem I. De kosten waren niet mis. Opgeteld kwam het hele kaartproject op 1442 gulden en 88 cent, qua koopkracht anno 2024 vergelijkbaar met bijna 16.500 euro.

De kopergravure waarmee afdrukken van de kaart voor het ‘gewone publiek’ konden worden gemaakt. Foto: Regionaal Archief Alkmaar.

Schimmel in de kaart

Het polderbestuur liet de enorme handgetekende kaart van de Schermer ophangen in het Zuiderpolderhuis bij Driehuizen. Naderhand kwam hij in het halletje van het Noorderpolderhuis bij Schermerhorn aan de muur. Daar verdween hij op zeker moment achter een andere grote kaart. Toen die rond 1990 van de muur werd gehaald, kwam de ondertussen vergeten kaart van de Schermer weer tevoorschijn. Het oude Waterschap de Schermeer was inmiddels gefuseerd in Waterschap Het Lange Rond en dat liet de kaart restaureren. Daarna werd hij teruggehangen in het halletje. Halverwege de zeer warme en soms vochtige septembermaand van 2023 werd helaas schimmelvorming in de kaart geconstateerd. De huidige eigenaar, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, voerde de kaart direct af naar papierrestaurator Floor Meijboom in Zaandijk voor een nieuwe opknapbeurt. Om herhaling te voorkomen, werd bovendien in goed overleg besloten dit meesterstuk van landmeter Van Diggelen in de geklimatiseerde depots van het Regionaal Archief Alkmaar onder te brengen. Bij deze archiefdienst wordt ook het grote archief van Waterschap de Schermeer bewaard.

Bekijk hier de gedrukte uitvoering van de kaart.