4 min

Zorgvlied. De vroegere doodgraverswoning diende aanvankelijk als aula op begraafplaats Zorgvlied. Bij de entree prijkt het gemeentewapen van Amstelveen (Nieuwer-Amstel).

Buitenplaats Zorgvliet

Amstelveen strekte zich in de negentiende eeuw uit tot grote delen van wat nu Amsterdam is. Tot 1964 heette de gemeente Nieuwer-Amstel. Het gemeentebestuur van Nieuwer-Amstel besloot in 1867 een weiland te kopen aan de Amsteldijk, 3 hectare groot. Hier moest een dodenakker komen: Zorgvlied, genoemd naar de buitenplaats Zorgvliet die er vroeger had gestaan.

Vondelpark en Concertgebouw

De begraafplaats lag buiten de stad. Maar de hoofdstad rukte op, want net over de gemeentegrens van Amsterdam waren in Nieuwer-Amstel complete woonbuurten verrezen. In Nieuwer-Amstel was het aantrekkelijk wonen vanwege de lagere lokale belastingen. Het plakken van nieuwe buurten aan de stad gaf allerlei problemen. Het grootste deel van het Vondelpark moest worden bewaakt door veldwachters van het kleine Nieuwer-Amstel, omdat het buiten het territorium van de Amsterdamse politie viel. Schuin tegenover het Concertgebouw staat een vroegere brandweerkazerne waarop nog het gemeentewapen van Nieuwer-Amstel prijkt. Net zoals op Zorgvlied.

Tuinarchitect Zocher

Om het weilandje aan de Amsteldijk om te toveren tot een sfeervolle begraafplaats namen de Amstelveense bestuurders de destijds vermaarde tuinarchitecten vader en zoon Zocher in de arm. Jan David Zocher jr. had immers met het Vondelpark zijn kwaliteiten bewezen. Hij koos voor een inrichting in de landschapsstijl, met doorkijkjes en intieme hoekjes. Later zou de Amstelveense groendeskundige C.P. Broerse een nieuwer deel van Zorgvlied ontwerpen.

Burgemeester Colijn opent aula

In 1870 vond op Zorgvlied de eerste begrafenis plaats. Het was met trots dat Arie Colijn, burgemeester van Nieuwer-Amstel, in 1931 een robuuste aula op de begraafplaats aan de landelijke pers presenteerde. Zo’n aula was voor die jaren iets bijzonders. Het kubusvormige gebouw was een ontwerp van de directeur van gemeentewerken in Amstelveen. De uitstraling van het gebouw maakte diepe indruk op de verslaggever van het Algemeen Handelsblad: ‘De gevel drukt geheel uit de bestemming van het gebouw als doorgang naar het graf en tegelijk de kleinheid van den mensch tegen de macht van de dood.’ Stemmig vond hij de binnenarchitectuur. Burgemeester A. Colijn benadrukte in zijn toespraak dat Nieuwer-Amstel hiermee de elite-begraafplaats van Amsterdam had verbeterd. Tot dusverre deed de dienstwoning van de doodgraver dienst als aula.

Oprijlaan Zorgvlied. Aan het eind van de laan staat de aula van Zorgvlied. Bij de entree het gemeentewapen van Amstelveen (Nieuwer-Amstel).

Annexatie door Amsterdam

Dat Zorgvlied nu in Amsterdam ligt, is een gevolg van annexatie door de hoofdstad van grote delen van de buurgemeente. Jaren is op politiek front gebakkeleid over de vraag of de woonbuurten die onlosmakelijk met de stad waren vergroeid, bij Amsterdam moesten komen. Het was toch te gek dat het Concertgebouw niet op Amsterdamse grond stond, om over de gemeentegrens die door het Wilhelmina Gasthuis liep maar te zwijgen.

Burgemeester Van Son

In 1891, bij de installatie van burgemeester Van Son, klonk het nog fier “Nieuwer-Amstel een en onverdeeld”. Van Son moest echter erkennen gehoord te hebben dat “het zwaard van Damocles opnieuw uit de scheede is gehaald”. Er  dreigden moeilijkheden voor zijn nieuwe gemeente “die het ergste doen vreezen”. Onder applaus sprak hij zich ferm tegen annexatie uit. Dat mocht niet baten. In 1896 viel het besluit dat een hele brede strook van Nieuwer-Amstel die aan de hoofdstad grensde naar Amsterdam ging. Nieuwer-Amstel verloor hiermee 24.000 van de 30.000 inwoners. Zorgvlied lag in 1896 nog net in Nieuwer-Amstel, maar bij een volgende annexatie (in 1921) schoof de zuidelijke grens van Amsterdam op tot de Kalfjeslaan. Zodoende kwam de begraafplaats nu ook in Amsterdam te liggen. Zij het met de toezegging dat de gemeente Amstelveen de begraafplaats bleef beheren.

Wandelroute over begraafplaats

Het weilandje dat in 1867 was gekocht, bleek in de loop der jaren niet toereikend, Zorgvlied groeide in 140 jaar uit tot een sfeervolle begraafplaats en beslaat nu 16½ hectare. Wie besluit over alle paden en landen te wandelen, heeft zo’n 60 km voor de boeg. De wandelaar passeert dan 17.000 graven. Er is eind 2010 zelfs een gids verschenen waarin een wandelroute over Zorgvlied is uitgezet. In het oudste gedeelte van de dodenakker zie je pompeus aandoende praalgraven. In de jongste uitbreidingen vallen ultramoderne monumenten op. Dwalend door het groen passeer je het mausoleum van Oscar Carré en graven van Robert Jasper Grootveld, Frans Halsema, Amsterdams burgemeester Schelto Patijn en Arie Colijn, de Amstelveense burgemeester die er de aula zo trots opende. Lees meer over Zorgvlied.

Auteur: Jan Maarten Pekelharing.

Publicatiedatum: 19/01/2011