2 min

Het begon allemaal in de middeleeuwen in de elfde eeuw met het ontginnen van het veen ten behoeve van de landbouw. Dat had tot gevolg dat het grondniveau (veen) inklonk. De bodem werd te nat en het water moest weggepompt worden. Daar dienden watermolens als De Zwaan voor.

Maar een gevolg van het wegpompen van het water was dat de oxidatie (een soort verbranding) van het veen versterkt doorging. Hiermee werd een niet meer te stoppen proces in werking gezet. Het eeuwige gevecht tegen het water.

Molen De Zwaan hield polder droog. Molen De Zwaan heeft eeuwenlang gemaald om de polder bij Ouderkerk droog te houden. Het overtollige polderwater werd met een scheprad afgevoerd naar de Amstel. Een stoom- en later een elektrisch gemaal hebben dat werk overgenomen, maar De Zwaan staat nog bij de Amsteldijk als symbool van de strijd tegen wateroverlast. Af en toe maalt de molen nog. Beeld: Marry en Piet de Boer.

Eikenhout

De Zwaan is een met riet gedekte achtkantige, uit eikenhout opgetrokken watermolen; eigendom van de vereniging ‘De Hollandsche Molen’. De Zwaan is oorspronkelijk gebouwd als een zogeheten binnenkruier. Hierbij worden, door middel van handkracht, boven in de kap, de wieken in de richting van de wind gedraaid. In 1888 is de molen omgebouwd tot buitenkruier. Hierbij wordt de kap samen met de wieken vanaf grondniveau gedraaid. Tegelijk werd toen aan de (natte) schepradkant van de molen de houten onderbouw in steen vernieuwd. Een ingemetselde gedenksteen herinnert aan deze werkzaamheden met de tekst: ‘IN STEEN VERNIEUWD IN DEN JARE 1888’.

De Amstel een eeuw geleden. Fotograaf Jan Zeegers zette op enig moment tussen 1890 en 1930 de Amstel op de gevoelige plaat. Rechts is de poort van buitenplaats Wester-Amstel herkenbaar. Op de achtergrond staat molen De Zwaan, nabij Ouderkerk aan de Amstel. Beeld: Collectie Stadsarchief Amsterdam.

Restauraties

Een tweede steen memoreert de restauratie van 1950 met de tekst: ‘Zo overheid als burger, voor ’t schoon van Neerlands erf, ontrukten dezen molen van het slopende bederf. AoD 1950’. Ook in 1974 en 1991 werden er ingrijpende restauraties uitgevoerd. In 2009 werden het rietdek van de kap en vier van de acht rompvelden vernieuwd. De vlucht van de (nu stalen) wieken bedraagt 25,6 meter.

Molen De Zwaan, 1979. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

Stoomgemaal

Na 1909 was het droog houden van de polder niet meer afhankelijk van de molenwieken. Een stoomgemaal nam de taak van De Zwaan over. Dat stoomgemaal is later vervangen door elektrisch aangedreven pompen. Langs de Amstel, richting Amsterdam, staat nu het kleine, moderne gemaal dat het waterniveau in de polder op peil houdt.

Molen De Zwaan (Binnenweg 2, Ouderkerk aan de Amstel) wordt bewoond en regelmatig draait de eeuwenoude molen nog.

Publicatiedatum: 16/12/2011