Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Waarom zijn Noord-Holland en Zuid-Holland gesplitst?

In de zeventiende eeuw was Holland het belangrijkste gewest binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zelfs zo belangrijk, dat Nederland tot op de dag van vandaag in het buitenland vaak Holland wordt genoemd. Maar tegenwoordig hebben we een noordelijk en een zuidelijk deel van Holland. Waarom en wanneer is de provincie Holland in tweeën gesplitst?

Franse tijd

Nadat met hulp van de Fransen in 1795 de Bataafse Republiek is uitgeroepen, gaat de bestuurlijke indeling van Nederland op de schop. De zeven gewesten worden opgedoekt en vervangen door acht nieuwe departementen naar Frans voorbeeld, waarvan de grenzen anders zijn dan de gewesten. Hiermee komt een einde aan het grote gewest Holland, dat in de eeuwen daarvoor een dominante positie had in de Republiek. Het grootste gedeelte van huidig Noord-Holland wordt in de Bataafse Republiek beslagen door het departement Tessel, met als hoofdstad Alkmaar.

In de Franse periode wordt er heel wat gerommeld met de bestuurlijke indeling van Nederland. Slechts een paar jaar nadat Nederland was verdeeld in kleine departementen wordt in 1802 het oude gewest Holland in ere hersteld. Maar ook deze indeling is van korte duur. Vier jaar later wordt Nederland een koninkrijk onder Lodewijk Napoleon, die opnieuw de departementen wijzigt. Nu worden de contouren zichtbaar van de huidige provincies. Holland wordt gesplitst in de departementen Amstelland en Maasland, waarvan Amstelland redelijk overeen komt met Noord-Holland. Toch is dit niet het einde van het verhaal.

Nog één keer laten de Fransen hun bestuurlijke herindelingdrift de vrije loop. Het koninkrijk Nederland wordt opgeheven en geannexeerd door het Franse Keizerrijk. Noord-Holland, of Amstelland, wordt dan samengevoegd met Utrecht als het departement Zuiderzee. Na de nederlaag van Napoleon in 1813 wordt Nederland zelfstandig en verandert alles.

Kaart van de Bataafse Republiek verdeeld in acht departementen, 1800. Noord-Hollands archief / Collectie van kaarten van Rijkswaterstaat Noord-Holland vóór 1850, Inventarisnummer 106.

Koninkrijk der Nederlanden

Met de terugkeer van Willem I wordt Nederland een koninkrijk: het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Dat bevat het huidige Nederland, België en Luxemburg. Noord-Holland en Zuid-Holland worden samengevoegd tot één provincie, met Den Haag als officiële hoofdstad. De indeling tussen noord en zuid die in de Franse periode was gemaakt, blijft echter in zekere mate bestaan. Beide delen krijgen een eigen gouverneur en worden zelfstandig bestuurd. Eigenlijk was er dus al sprake van twee provincies.

In het koninkrijk Nederland is Holland verreweg de machtigste provincie. Daar zijn vooral de Belgische provincies niet blij mee. Nederland is op dat moment een moeilijk bestuurbaar koninkrijk. De hoofdstad is bijvoorbeeld afwisselend Amsterdam en Brussel, waardoor alle politici elk jaar moeten verhuizen. De Belgische provincies worden steeds meer ontevreden met de dominante positie van Holland. In 1830 is dat mede de oorzaak van een opstand, waardoor België onafhankelijk wordt.

Joseph Paelinck, Portret van Willem I, koning der Nederlanden, 1819. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.

De definitieve splitsing

Na de afscheiding van België is de provincie Holland in alle opzichten dominant. Ook in Nederland maakt de provincie zich daarom niet populair. Er gaan steeds meer stemmen op om Holland naar Frans voorbeeld weer op te delen in twee provincies. Dat zou er voor zorgen dat de invloed van de verschillende provincies beter is verdeeld. Bovendien wordt de provincie al bestuurd door twee gouverneurs en heeft het al twee colleges van Gedeputeerde Staten.

In 1840 besluit de landelijke politiek dat Holland moet worden opgedeeld. Het besluit wordt genomen zonder het provinciebestuur erbij te betrekken en daar zijn de Hollanders niet blij mee. Het idee om de economisch sterkste provincie in tweeën te delen, met onzekere gevolgen, lijkt hun zeer onverstandig. Volgens de provincie Holland is “de verbrokkeling van het gewest, van waar eenmaal de magt en de grootheid van geheel het vaderland uitging, en door hetwelk ook nog heden de eervolle rang van Nederland onder de Europesche staten wordt bepaald, als eene zaak, onberekenbaar in gevolgen, en waartoe nimmer moet worden besloten, dan na rijp en bedaard onderzoek.”

De provincie protesteert daarom bij de landelijke politiek, die een commissie aanstelt om de zaak te onderzoeken. Ook de commissie is verdeeld, maar de splitsing tussen Noord- en Zuid-Holland is inmiddels niet meer te stoppen.

Het Koninkrijk der Nederlanden, 1816. Via Wikimedia.

Nieuwe hoofdstad

Met de grondwetswijziging van 1840 is Holland dus definitief opgedeeld in twee provincies. Op 22 december 1840 komen de Provinciale Staten van Noord-Holland voor het eerst bijeen. In die vergadering verwoordt de voorzitter, gouverneur Daniël Jacob van Ewijck van Oostbroek van de Bilt, zijn gemengde gevoelens over de splitsing: “De splitsing der provincie Hollands, en van de oude Hollandsche Statenvergadering heeft niet kunnen nalaten, bij velen leedgevoel te verwekken, gelijk aan dat, hetwelk men ontwaart bij het uiteengaan van een welvereenigd huisgezin. Maar, Edel Groot Achtbare Heeren, het is thans niet meer de tijd, noch hier de plaats, om zich toe te geven aan beschouwingen of herinneringen, welke zoodanig leedgevoel zouden kunnen voeden. Liever willen wij doen opmerken, dat deze scheiding in meerdere opzichten, en bepaaldelijk ten aanzien van het huishoudelijk bestuur, wezentlijke voordeelen aanbiedt…”

Haarlem wordt hoofdstad van de nieuwe provincie Noord-Holland. Dat lijkt misschien vreemd, Amsterdam is immers de grootste stad. Maar Haarlem voerde een succesvolle strijd om tot hoofdstad benoemd te worden. De twee steden waren al lang elkaars concurrenten. In de Franse tijd had koning Lodewijk Napoleon Haarlem benoemd als bestuurlijk centrum van het departement Amstelland. Haarlem had hier om gevraagd, omdat het niet goed ging met de stad. Ook in 1840 pleitte Haarlem ervoor om hoofdstad te worden, uit angst om anders helemaal overschaduwd te worden door Amsterdam. Die smeekbede was succesvol en sindsdien is Haarlem de hoofdstad van Noord-Holland.

Auteur: Machiel Spruijt

Het wapen van Noord-Holland. Via Wikimedia.

Publicatiedatum: 25/05/2016

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.