Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Van AVRO tot RTL: 100 jaar omroepen in Hilversum

Dat de Nederlandse omroepen zich tegenwoordig op het Hilversumse Media Park concentreren, was niet altijd vanzelfsprekend. Sommige omroepen startten als radiozenders in Amsterdam, Delft of zelfs op zee. Duik met Oneindig Noord-Holland in honderd jaar radio- en televisiegeschiedenis en ontdek de historie achter populaire programma’s, charismatische presentatoren en smaakvolle studio’s in mediastad Hilversum.

AVRO

De Algemene Vereniging Radio Omroep (AVRO) is in theorie de oudste Nederlandse omroeporganisatie. De huidige AVRO werd opgericht eind 1927, maar de wortels reiken tot begin jaren ‘20. Het is van oudsher een onafhankelijke mediaorganisatie, zonder binding met een religie of politieke groepering. In juli 1923 ging het eerste, door de Hilversumsche Draad Omroep (HDO) verzorgde radioprogramma de lucht in. De AVRO werd al snel de grootste omroep en organiseerde veel activiteiten voor haar leden.

Het verhaal gaat dat wij het aan Willem Vogt, of liever zijn vrouw en haar dienstbode, te danken hebben dat de Nederlandse omroep zich nu nog steeds in Hilversum concentreert. Mevrouw Vogt weigerde destijds uit Hilversum te verhuizen, omdat zij zo verknocht was aan haar Gooise dienstbode. De AVRO-studio werd dus in Hilversum gebouwd naar een ontwerp van de architecten Merkelbach en Karsten. Op 2 juli 1936 werd de studio in gebruik genomen. Bij het 25-jarig jubileum van de AVRO in 1948 werd het beeld ‘De Bronzen Zaaier’ van beeldhouwer Starreveld aan de voorgevel toegevoegd. Samen met de KRO en de NCRV verruilde de AVRO haar studio in 2000 voor het nieuwe AKN-gebouw (het huidige M-Mediagebouw) aan de ‘s-Gravelandseweg 80, waar het echter inmiddels alweer uit vertrokken is.

Prentbriefkaart van de voormalige AVRO Studio aan de ’s Gravelandseweg, ca. 1936 – 1939. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

NCRV

De Nederlandse Christelijke Radio-Vereniging (NCRV) is in 1924 opgericht en daarmee een van de oudste publieke omroepen van Nederland. De Rotterdamse ondernemer en evangelist Johannes de Heer was één van de drijvende krachten achter de oprichting. Hij zag in radio een ideaal instrument om de evangelische boodschap te verkondigen. De omroep bereikte een groot publiek en wist naast radio vanaf de jaren ‘50 ook op televisie populaire programma’s te maken met dramaseries als ‘Swiebertje’ (vanaf 1961), ‘De Kleine waarheid’ (1970) en ‘Bartje’ (1972), cabaret met Farce Majeure (vanaf 1966) en spelprogramma’s als ‘Zeskamp’ en religieuze programma’s als ‘U zij de glorie’ en ‘Kerkepad’.

In 1934 begon de NCRV met een  inzameling onder haar leden voor nieuwbouw. In 1936 werd de villa Roemah Oedjoeng, voorheen villa Henriëtte, met bijbehorend terrein aangekocht. Er werd een nieuwe studio gebouwd naar een ontwerp van architect J.H. van der Veen, die in 1941 geopend kon worden. Het markante gebouw was jarenlang terug te zien in de televisieleaders voor alle NCRV programma’s. In de loop der jaren zijn de studio’s met grote regelmaat aangepast en uitgebreid. Er werden aangrenzende panden, zoals de ‘witte villa’ aan de Bergweg 30, aangekocht om te kunnen voldoen aan de wensen van de omroep. De NCRV ging in de jaren ‘90 meer samenwerken met AVRO en KRO, om in 2000 gezamenlijk naar het gedeelde AKN-gebouw te verhuizen.

Prentbriefkaart van de voormalige NCRV studio aan de Schuttersweg, ca. 1946 – 1948. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

KRO

De oprichting van de Katholieke Radio Omroep (KRO) is in 1925 een feit. De eerste reguliere radio-uitzending vond plaats op 24 november. De radioprogramma’s die de KRO maakte, liepen vaak lang, zoals ‘Het Lichtbaken’ van pater Henri de Greeve (tot 1963). Na de oorlog kende de omroep grote successen met het radiocabaret van ‘Negen heit de klok’ en het vrouwenprogramma ‘Moeders wil is wet’. Ook in de moderne tijd is de radio nog succesvol met het programma ‘Tijd voor twee’, dat tussen 1995 en 2013 op de radio te horen was.

De pastorie van medeoprichter pastoor Perquin aan de Spuistraat in Amsterdam diende als eerste studio en kantoor van de KRO. In 1930 werd het leegstaande gebouw aan de Emmastraat 52 in Hilversum gekocht en tot studio verbouwd. In 1935 volgde de ‘Zakjesactie’ voor de bouw van een nieuwe studio: alle katholieken in Nederland kregen een zakje, waarin ze geld konden doneren. Een jaar later startte de nieuwbouw aan de Emmastraat, die in 1938 de deuren opende. In 2000 verhuisde de KRO wegens ruimtegebrek naar het nieuwe AKN-gebouw, dat de omroep samen met de AVRO en NCRV had laten bouwen.

Prentbriefkaart van de nieuwe KRO Studio, met drie aardewerkreliëfs boven de ingang, aan de Emmastraat, ca. 1938 – 1948. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

VARA

De geschiedenis van de VARA (Vereniging van Arbeiders Radio Amateurs) in Hilversum gaat terug naar 1928. In dat jaar betrok de ‘rode omroep’ een villa aan de Heuvellaan 33. In de loop der tijd is de villa maar liefst vier keer vergroot. De eerste uitbreiding was in 1930 ter ere van het vijftigjarig bestaan van de vereniging en het behalen van de mijlpaal van 100.000 leden. De omroepvereniging kreeg toen een grote en kleine radiostudio met een toren. Met een volgende verbouwing na de oorlog kreeg de progressieve omroep een hal met glas in vierkante ramen en een technische ruimte. Tussen 1964 en 1969 werd een waaiervormige studio aan de oostzijde gebouwd. In 1993 is aan de zuidzijde een muziekzaal toegevoegd, ter grootte van de grote zaal van het Concertgebouw in Amsterdam.

Vanuit het gebouw aan de Hilversumse Heuvellaan maakte de VARA tal van radio-programma’s. In de jaren vijftig hielden de belevenissen van de Familie Doorsnee ruim drie miljoen luisteraars aan de radio gekluisterd. De schrijfster Annie M.G. Schmidt wist met dit programma vooral bij vrouwen een gevoelige snaar te raken. Later werden in de studio’s ook tv-programma’s gemaakt. Velen zullen zich ongetwijfeld Tom Manders herinneren met zijn populaire typetje Dorus. De VARA-studio’s zijn tegenwoordig de thuisbasis van het Muziekcentrum van de Omroep. Hier hebben het Radio Filharmonisch Orkest, Radio Kamer Filharmonie, Groot Omroepkoor, het Metropole Orkest en de Muziekbibliotheek hun thuisbasis.

Prentbriefkaart van de voormalige VARA studio aan de Heuvellaan, ca. 1932-1933. Collectie Provinciale Atlas Noord-Holland, Noord-Hollands Archief.

VPRO

De Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep (VPRO) was als laatste opgericht van de oorspronkelijke omroepen. Het kreeg niet veel zendtijd en moest regelmatig wisselen van zender. Pas na het Zendtijdbesluit van 1930 kreeg de VPRO een vaste plaats in het Hilversums bestel. Tot in de jaren ‘60 werden vooral kerkdiensten en cultuurprogramma’s door de omroep uitgezonden. Aan het einde van de jaren ‘60 vond echter een cultuuromslag plaats: voortaan stonden niet meer de dominees aan het roer. De omroep maakte vervolgens naam als brenger van vernieuwende en vrijzinnige programma’s van documentairemakers zoals Hans Keller, Roelof Kiers en Cherry Duyns. Maar ook de satire van Van Kooten en De Bie mogen in dit overzicht niet ontbreken.

De VPRO is in 1928 begonnen in een villa aan de ’s-Gravelandseweg 65, waarvan het in 1931 eigenaar werd. De omroep breidde zich uit door steeds weer nieuwe villa’s aan te kopen. Het personeel zat uiteindelijk  verspreid in dertien villa’s waarvan zeven aan de ‘s-Gravelandseweg. De villa’s van de VPRO zijn in de loop der jaren regelmatig verbouwd om aan de groeiende eisen te voldoen. Begin jaren ‘90 besloot de VPRO om een nieuw kantoor te laten ontwerpen aan het Wim T. Schippersplein 1 op het Media Park. Het kantoor kreeg de toepasselijke naam ‘Villa VPRO’.

VPRO villa’s aan de ‘s-Gravelandseweg, 1950. De huisnummers 65, 67, 69, 71 en 73 waren door de omroep in gebruik. Fotocollectie afdeling Interne Zaken gemeente Hilversum, Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.

Veronica

De omroep begon in 1960 als de piratenzender Radio Veronica. Het was de eerste Nederlandstalige commerciële radiozender. Vanaf 1965, na een studiereis van dj Willem van Kooten, werd Veronica een jongerenzender. Op 26 augustus 1975 kreeg Veronica officieel toestemming om te gaan uitzenden op radio en televisie als aspirant-omroep (50.000 leden). De zender kreeg 3 uur radio- en 1 uur televisiezendtijd per week toegewezen. Veronica maakte veel muziekprogramma’s, zowel voor buitenlandse als Nederlandstalige muziek. De groei van Veronica was enorm, televisieseries en muziekprogramma’s zoals de ‘Top 40’ en ‘Countdown’ waren mateloos populair.

Ten tijde van de radiozender was Veronica al gevestigd in Hilversum, in de villa Laapershoek  (nu een hotel) aan de Utrechtseweg. Toen Veronica een publieke omroep werd, verhuisde het naar de Oude Enghweg 24. In 1976 huurde de radio- en televisieafdeling een kantoor boven het toenmalige café Hertog Theodoor aan de Groest 53b. De radioprogramma’s werden uitgezonden vanuit het Muziekpaviljoen in het Media Park. In 1985 werd besloten tot nieuwbouw aan het Laapersveld. Veronica liet het gebouw, naar een ontwerp van Tony Berkers, door het KLM-pensioenfonds bouwen en huurde het voor een periode van tien jaar. Het werd de meest geavanceerde radiostudio in Europa. Tegenwoordig is Veronica samen met andere radiozenders gevestigd in een studio aan de Bergweg 70, op een steenworp afstand van het Media Park.

Veronica-gebouw aan de Laapershoek, 1992. Fotocollectie afdelingen gemeente Hilversum, Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.

Teleac en NOT

Teleac is in 1963 opgericht voor educatie via de televisie. De eerste uitzendingen vonden plaats vanuit een zwart-wit studio in een ketelhuis bij de Technische Universiteit in Delft, later vestigde Teleac zich in Utrecht. Teleac werd bekend met de vele taalcursussen, maar verzorgde veel meer educatieve programma’s, meestal voorzien van cursusmateriaal.

De Nederlandse Onderwijs Televisie (NOT), opgericht in 1962,  kwam voort uit de Nederlandse Onderwijs Film en was gevestigd in Den Haag. NOT fuseerde later met de NOS-afdeling Schooltv en verhuisde naar Hilversum. Het eerste Schooltv-programma was ‘Basel, ankerplaats van Zwitserland’ uit 1963. Zeer bekend is ook het Schooltv weekjournaal, dat vanaf 1981 werd uitgezonden.

In 1996 fuseerden Teleac en NOT en gingen zij verder onder de naam Teleac/NOT. Na de fusie in 1996 zochten Teleac en NOT naar een plek in Hilversum. Teleac zat nog in Utrecht, de NOT was gevestigd aan het Noordse Bosje in het centrum van Hilversum. Er werd een nieuw gebouw ontwikkeld bij het station door architect Jan van Belkum van Articon, die onder meer het nieuwe stationsgebouw in Hilversum ontworpen had. In september 2010 is Teleac vervolgens gefuseerd met de NPS en de RVU tot de NTR, met de thuisbasis op het Hilversumse Media Park.

Detail van het Teleac gebouw aan het Stationsplein, 2007. Foto: Enric Martinez, via Wikimedia (CC BY-SA 2.0).

TROS

De Televisie en Radio Omroep Stichting (TROS) is in 1967 voortgekomen uit Radio Noordzee en de OTEM, dat commerciële televisie in Nederland introduceerde vanaf het REM-eiland in de Noordzee. TROS werd in korte tijd één van de grootste omroepen. Met haar populaire programma’s wist de TROS een groot publiek te bereiken. Volgens sommigen leidde het populaire aanbod tot een verschraling van de televisie, aangeduid met de term ‘Vertrossing’. Bekende programma’s waren het muziekprogramma ‘Op losse groeven’ (jaren ‘70), de actualiteitenrubriek ‘TROS Aktua’, dramaseries als ‘De Fabriek’, ‘Medisch Centrum West’ en ‘Flikken Maastricht’, de succesvolle talkshow ‘Jongbloed en Joosten’ en langlopende programma’s als de ‘TV Show’.

De omroep had in eerste instantie een kantoor aan de Keizersgracht in Amsterdam. Na korte tijd in villa’s aan de Hartsenlaan 1a en de Sophialaan 1 gezeten te hebben, betrok de TROS in 1970 het pand aan de Lage Naarderweg. Ruimtegebrek bleef echter een probleem, mede door een groeiend personeelsbestand. In de jaren ‘80 vonden er in het gebouw de nodige verbouwingen plaats voor de verschillende studio’s. In 1997 werd nieuwbouw aan de achterzijde toegevoegd, waardoor in augustus 1998 een einde kwam aan de spreiding van het personeel. Na een fusie met de AVRO verhuisde de TROS naar het pand van de Wereldomroep, gelegen naast Mediapark.

Het Christelijk Lyceum aan de Lage Naarderweg, 1920. Hier is van 1971 tot 2014 de TROS gevestigd. Fotocollectie afdeling Interne Zaken gemeente Hilversum, Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.

EO

Op 21 april 1967 werd de Evangelische Omroep (EO) opgericht, om drie jaar later voor het eerst op radio en televisie uit te zenden. De EO groeide snel en eind jaren ‘90 telde de zender het hoogste aantal leden van de publieke omroepen. De EO heeft altijd als doel gehad om het evangelie in de ether te brengen. Dat gebeurde vanaf de jaren ’70 in programma’s als ‘Van u wil ik zingen’ en ‘De kinderkrant’. Met talkshows als ‘Knevel en Van den Brink’ wist de EO een groot publiek te bereiken. Daarnaast zendt de EO veel natuurfilms uit. Als omroeporganisatie weet de EO haar leden actief bij de omroep te betrekken, bijvoorbeeld door de jaarlijkse EO-jongerendag.

Tussen 1970 en 1972 was de EO gevestigd in een villa aan de Utrechtseweg 8. In 1971 verhuisde de omroep naar de St. Ludgerus Kweekschool aan de Oude Amersfoortseweg 79, die de omroep in 1982 geheel in gebruik kreeg. Het voormalige schoolgebouw dient als kantoor voor de omroep. Er zijn plannen geweest om in het kantoorgebouw ook radio- en een televisiestudio te realiseren, maar uiteindelijk is er gekozen om een ruimte geschikt te maken als studio voor kleinschalige televisieopnamen en ruimten waarin radio- en televisieprogramma’s digitaal kunnen worden gemonteerd. In het gebouw is al vanaf de opening in 1909 een kapel, die nog steeds in gebruik is, met prachtige glas-in-lood ramen van de kunstenaar Lodewijk Schelfhout.

De voormalige St. Ludgerus kweekschool aan de Oude Amersfoortseweg, waar de Evangelische Omroep gevestigd is. Fotocollectie Hilversum 2013 door Sander Koopman, Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.

RTL

RTL is de eerste commerciële omroep in Nederland. Onder de naam RTL Veronique, een Luxemburgs bedrijf, werd vanaf oktober 1989 op televisie uitgezonden. Door de komst van RTL was de Nederlandse regering genoodzaakt om commerciële radio en televisie in Nederland toe te staan. Hierdoor volgden in de loop van de jaren ‘90 meer commerciële zenders, zoals RTL 5, SBS 6, TMF en Fox. In 1990 werd RTL Veronique omgedoopt tot RTL 4 en veranderde ook de programmering. De sterren uit de stal van Joop van den Ende kwamen voor RTL werken en maakten grote amusementsprogramma’s zoals de ‘Playbackshow’ met Henny Huisman en ‘Wedden Dat’ met Jos Brink. Andere succesprogramma’s van RTL zijn onder andere de langst lopende soap ‘Goede Tijden, Slechte Tijden’ (sinds 1989), ‘Ik Hou Van Holland’, ‘Expeditie Robinson’ en ‘The Voice Of Holland’.

Het eerste kantoor van RTL was gevestigd aan de Franciscusweg in Hilversum. In de loop der jaren breidde RTL uit en raakten de medewerkers verspreid over de verschillende gebouwen. In 2006 werd een groot kantoor aan de Barend en Van Dorpweg 2 op het Media Park betrokken. Inmiddels is RTL uitgegroeid tot RTL Nederland: een groot mediabedrijf met de televisiezenders RTL 4, RTL 5, RTL 7, RTL 8 en RTL Z, evenals de digitale zenders RTL Lounge, RTL Crime en RTL Telekids. RTL Nederland is een dochteronderneming van RTL Group, Europa’s grootste tv-, radio- en productiebedrijf.

Vlaggen voor de ingang van het RTL gebouw op het Media Park, 2006. Foto: Husky, via Wikimedia (publiek domein).

Omslagfoto: De Hilversumse televisietoren met uitzicht op het Media Park, 2020. Foto: Vranzvanmaaren, via Wikimedia (CC BY-SA 4.0).

Publicatiedatum: 21/04/2021

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.