Kennemerland heeft in de loop van de eeuwen verschillende gezichten gehad. Rond het begin van de jaartelling was het een grensgebied waar de Romeinen een fort hadden opgetrokken. Om hun Rijk te beschermen tegen indringers. Tijden later was het militaire karakter van Kennemerland veranderd in een soort lusthof. Welgestelde Amsterdammers voeren hierheen om de zomer door te brengen. In hun door groen omgeven buitenverblijven. Dwaal door het Museum Kennemerland en bekijk hoe hier van alles veranderd is vanaf de oertijd tot de dynamiek van vandaag.

Op een wandkaart staan de vindplaatsen aangeven van de voorwerpen in de vitrines (foto Museum Kennemerland)Een grote kaart brengt het Kennemerland van lang geleden in beeld. Je ontdekt waar sporen zijn opgedoken van de eerste bewoners, zo’n drieduizend jaar voor onze jaartelling. Iedere vindplaats is gekoppeld aan een voorwerp dat erbij is geplaatst. Zo is een oude kruik afkomstig uit het fort van de Romeinen, gesitueerd waar nu de zuidelijke entree ligt van de Wijkertunnel. Een maquette toont hoe de poort van zo’n fort er uitzag, met ernaast een tent van huiden, een waterput en een wijnton.

Het grote IJ van vroeger klotste van Amsterdam tot niet ver van de voet van de duinen in Kennemerland. Hoeveel water er in deze streek indertijd was, is duidelijk op de kaart te zien.

Vondel

Het is een stevige stap in de tijd, maar in een museum kan dat. Plots sta je in het luxueuze buitenleven van de welgestelden in de zeventiende eeuw. Wie het zich kon permitteren vluchtte in het voorjaar de stad uit. Weg van de in de zomermaanden deerlijk stinkende grachten. Met hun hele hebben en houwen voeren zij naar hun buitenplaats aan de Amstel, de Vecht of in Kennemerland. Naar Beeckesteijn bijvoorbeeld. De dichter Joost v.d. Vondel was regelmatig te gast op een van de buitens in Kennemerland.

Kinheim

Over mooie gebouwen gesproken, het Museum Kennemerland is op stand gehuisvest. In het vroegere raadhuis van de gemeente Wijk aan Zee en Duin. Een statig pand uit 1908 aan het Westerhoutplein in Beverwijk. Het dorpje Wijk aan Zee bestaat nog, maar de gemeente Wijk aan Zee en Duin is in Beverwijk opgenomen. In de vroegere burgemeesterskamer hangen nu de kleurige tapijten van Kinheim.

Beverwijk was in de eerste helft van de vorige eeuw befaamd vanwege zijn tapijtknoperij. Kinheim stond bekend vanwege de kwaliteit van de tapijten en de originaliteit van de ontwerpen. Aan grote tapijten werkten wel acht tot tien ‘meisjes’ (dames van vijftien tot wel zestig jaar). Tapijten uit Beverwijk gingen naar het Vredespaleis in Den Haag, kwamen te liggen op luxe cruiseschepen, of in paleis Soestdijk en in enkele raadhuizen. De tapijtknoperij mocht zich in 1926 koninklijk noemen, maar in 1973 was het afgelopen. Dit handwerk was te duur geworden.

Potterie

Ongeveer in dezelfde tijd dat de tapijtknoperij werd gesticht, besloten twee mannen (21 resp. 31jaar oud) om hun potterie Kennemerland te beginnen. Sier- en gebruiksaardewerk brachten ze op de markt, gemaakt op ambachtelijke wijze en betaalbaar voor een breed publiek. Je herkende hun aardewerk aan de versiering: een rij kleurige blokjes op een crèmekleurige achtergrond. Dat was helemaal in de art decostijl van die jaren. De decoraties werden aangebracht op gedroogde en ongebakken klei. Het geheel ging op lage temperatuur de oven in.

In topperiodes telde de potterie wel 25 medewerkers. De decoraties kregen in de loop van de jaren een sierlijker karakter. In de oorlogsjaren, in 1942, verdween de potterie uit Kennemerland. In het museum is de karakteristieke versiering met kleurige blokjes op tal van plekken terug te vinden.

Graven

Als er één ontwikkeling is geweest die Kennemerland de laatste eeuwen sterk veranderd heeft, dan is dat de aanleg van het Noordzeekanaal. Jarenlang hebben mannen met spa en kruiwagen gezwoegd, voordat in 1876 de klus was geklaard: er lag een directe vaarroute van de Noordzee naar Amsterdam. In het museum toont een interactieve kaart welk effect dat graafwerk heeft gehad voor de streek. De veranderingen werden later versterkt vanwege een verbreding van het kanaal en door de komst van de hoogovens. Een ooit aantrekkelijk hei- en duinterrein, de Breesaap, is volstrekt van de kaart verdwenen.

Hoogovens

Maar de andere kant van het verhaal is dat veel tuinders werk hebben gevonden in de hoogovens en andere grote bedrijven die zich nestelden in deze streek, vlak aan zee. Dit was een bron van werkgelegenheid. Tot in het buitenland werden arbeiders geworven.

‘Buiten de poort’ is een tijdelijke expositie (te zien tot in januari 2019) in het museum. Je krijgt een indruk hoe groot de invloed is geweest van ‘100 jaar staal in de IJmond’. Op de ruimtelijke ordening, maar ook in de hele samenleving. Onderschat niet welke rol de hoogovens (om de oude naam maar even aan te houden) speelden en spelen in het plaatselijke (verenigings)leven.

Op zolder

Klim even de trap op naar de zolder en je staat in het open depot. Daar is van alles te zien: voorwerpen waar je een boeiende historie achter kunt vermoeden. In de hoek vind je, onder de titel ‘Mijn verzameling in het museum’, een kleine expositie van zomaar een verzamelaar. ‘Van alles hebben we gehad,’ vertelt Cees Hazenberg. Hij is voorzitter van het museumbestuur. Deze maand betreft het een collectie hummel beeldjes. Het is wel aardig op deze manier als het ware even te ontdekken waar een andere museumbezoeker graag mee bezig is.

Jaarlijks ontvangen de ongeveer vijftig vrijwilligers van het museum ruim tweeduizend bezoekers. Onder wie veel scholieren. Met name op die groep mikt het museumbestuur in de plannen voor de komende jaren. Contacten met scholen in de buurt worden aangehaald. Medewerkers van het museum komen naar de klas en natuurlijk worden de leerlingen ook in het museum ontvangen.

Ambitieus

Cees Hazenberg ontvouwt een ambitieus plan om het museum een ruimere bekendheid te geven. ‘Het aantal bezoekers willen we zien te verdubbelen.’ Het museum werkt nauw samen met het Historisch Genootschap Midden-Kennemerland. Zo kan je via de website van het museum en het Genootschap zien hoe uitgebreid de collectie van de bibliotheek is en een kijkje nemen in de Beeldbank. Het Huis van de Geschiedenis dat aan het museum is gekoppeld, is dé plek waar alle beschikbare informatie over de historie van Kennemerland te raadplegen valt.

Wat ook op stapel staat, vertelt museumvoorzitter Hazenberg, is het ontwikkelen van een speurtocht voor kinderen. Er zijn al verschillende educatie middagen voor scholieren, maar een speurtocht voor (groot)ouders die met hun (klein)kinderen het museum binnenstappen ontbreekt nog. Wordt aan gewerkt. Gezien het enthousiasme waarmee de vrijwilligers in Beverwijk zijn, valt er de komende jaren nog van alles te beleven in het vroegere raadhuis van Wijk aan Zee en Duin.

Kijk voor meer informatie over openingstijden en toegangsprijzen op de website van Museum Kennemerland.

Tekst: Jan Maarten Pekelharing

Publicatiedatum: 21/08/2018