4 min

De kruitmagazijnen in het Noordwestfront behoren tot de Stelling van Amsterdam. Tussen 1881-1919 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de uitvinding van nieuwe militaire technieken en de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam als geheel nooit in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .

De Stelling van Amsterdam. Beeld: Niels Bosboom, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.

Bomvrije magazijnen van de Stelling van Amsterdam

Bomvrije  munitiemagazijnen speelden een belangrijke rol in de Stelling van Amsterdam. Naast de kanonnen in de forten was er behoefte aan geschut dat tussen de forten opgesteld kon worden. Vanuit de bomvrije magazijnen werden deze Shortcode: neven- en tussenbatterijen , van munitie en buskruit voorzien. De meeste kruitmagazijnen verrezen in het (noord)westelijk deel van de Stelling. Dit deel kon maar beperkt onder water gezet worden en vormde daardoor de zwakste schakel in de verdediging. De kruitmagazijnen lagen relatief dicht bij de hoofdverdedigingslinie en kregen naast een bomvrij munitiemagazijn zowel een bergloods voor de opslag van materialen als een opzichterswoning. Voorbeelden zijn te vinden in de Assendelver Zeedijk en langs de Hoge Dijk bij de Dam. Geen van de originele bergloodsen is bewaard gebleven, maar één ervan is later herbouwd. Ook bestaan er nog twee wachterswoningen.

Kruitmagazijn aan de Assendelver Zeedijk 11 te Assendelft, 1995. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Kruitmagazijn bij de Dam

Voor het Kruitmagazijn bij de Dam werd een strategische locatie gekozen waar drie middeleeuwse dijken bij elkaar komen. Tussen 1893 en 1897 werd hier een aarden verdedigingswal aangelegd, die via een tweede liniewal doorliep tot aan Fort bij Veldhuis. Deze liniewal kreeg hierdoor de functie van een gedekte verbindingsweg , een beschermde weg waarlangs soldaten zich ongezien konden verplaatsen. Halverwege deze weg, die tussen het Fort bij Veldhuis en het Fort aan den Ham loopt, kwam een bomvrij kruitmagazijn. In tijden van oorlog zouden de tussen- en nevenbatterijen in de omgeving van hieruit van munitie voorzien worden.

Het Kruitmagazijn bij de Dam bestaat uit vier rechthoekige ruimten. Deze lokalen dienden voor de opslag van projectielen en buskruit. In de twee kruitkamers werden speciale zakken met afgepaste hoeveelheden buskruit gevuld. Dankzij deze ‘kardoezen’ konden de projectielen snel en makkelijk over verschillende afstanden geschoten worden.

Kruitmagazijn bij de Dam (Lagendijk te Busch en Dam), 1995. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Kruitmagazijn bij de Steenen Paal

Het Kruitmagazijn bij de Steenen Paal is in 1895 aangelegd in de Assendelver Zeedijk. Deze middeleeuwse dijk verloor, na de inpoldering van de IJpolders ten behoeve van het Noordzeekanaal, zijn oorspronkelijke functie. De oude zeedijk kreeg een tweede leven als extra liniewal voor de Stelling van Amsterdam achter de hoofdverdedigingswal tussen de forten Sint Aagtendijk en Zuidwijkermeer.

Aan de Assendelver Zeedijk werden drie kruitmagazijnen aangelegd, waarvan een bij de ‘Steenen Paal’. Dit was een oude waterschapspaal uit 1717 die even verderop bij de kruising met de Genieweg werd gebruikt om de grenzen van het waterschap aan te geven. Het magazijn en de bergloods – die in 1905 toegevoegd werd – werden gebruikt voor de opslag van projectielen, buskruit en draagbaar spoorwegmaterieel. Aan de andere kant van de weg werd in hetzelfde jaar een wachterswoning gebouwd. Deze eenvoudige woning met zadeldak wordt nog altijd bewoond. In het kruitmagazijn is Luchtoorlogmuseum Icarus et Mars gevestigd. Het museum richt zich op de Nederlandse luchtmacht en luchtoorlog tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Kruitmagazijn aan de Assendelver Zeedijk 7 te Assendelft, waar nu Luchtoorlogmuseum Icarus et Mars is gevestigd, 1995. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Meer informatie

Meer informatie over kruitmagazijnen in het Noordwestfront is te vinden op de volgende websites:

• Luchtoorlogsmuseum Icarus et Mars
• UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies (Dam)
• UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies (Nieuwendijk)

Publicatiedatum: 01/03/2024