2 min

Stelsel van trekvaarten

In de zeventiende eeuw ontstond een stelsel van trekvaarten, soms aansluitend op bevaarbare rivieren, dat het belangrijkste transportnetwerk van de Republiek werd.

Een van de cruciale verbindingen was die tussen Amsterdam en Haarlem, aangelegd in 1631 en 1632. Beide steden trokken het toen enorme bedrag van 30.000 gulden uit voor alleen al de onteigening van de percelen die op de geplande route lagen. De totale aanleg kostte 266.000 gulden.

De Haarlemmertrekvaart.

Voordelen trekvaart

Maar de trekvaart had grote voordelen: de route liep in een praktisch rechte lijn en was dus relatief snel: zo’n zeven kilometer per uur, waardoor je in twee uur en een kwartier van Amsterdam naar Haarlem reisde. En dat ook nog eens comfortabel over het water in plaats van over een hobbelige dijkweg. De grootste aantrekkingkracht van de trekvaart school echter in de betrouwbare en stipte dienstregeling met vaste ‘ritprijzen’. Vanaf de Haarlemmerpoort vertrok ieder uur een trekschuit naar Haarlem. In de zomer was dat vanaf half vier, in de winter vanaf half vijf in de ochtend. Om zes uur ’s avonds vertrok de laatste schuit. Een enkeltje Amsterdam – Haarlem kostte zestien stuivers, zo’n veertig eurocent. Dit was in vergelijking met personenvervoer elders in Europa erg goedkoop.

De trekvaart werd een enorm succes: in het midden van de zeventiende eeuw reisden er jaarlijks 150.000 mensen mee.

Vaart

Op sommige plekken waar de resten van de vaart vanaf het spoor of de snelweg nog te zien zijn, krijg je de indruk van een half dichtgegroeide sloot. Dat was vroeger natuurlijk anders. De steden hielden hun belangrijkste verbinding in perfecte staat van onderhoud en besteedde er jaarlijks 16.000 gulden aan. De vaart was oorspronkelijk vijf Rijnlandse roeden breed (18,8 meter) en zes Rijnlandse voet diep (1,9 meter). Aan beide zijden was een rietkraag die afslag van de oevers voorkwam. Ten zuiden van de vaart liep de Haarlemmerweg die dienst deed als trek- of jaagpad. De schuit werd bestuurd door de schipper en voortgetrokken door een jager te paard. Trekdier en mast van de schuit waren door een lijn met elkaar verbonden.

Profiel van Amsterdam, vanuit het noorden. Van links naar rechts de Haarlemmerpoort van Hendrick de Keyser, afgebroken in 1837, pakhuizen aan de Brouwersgracht (?), de Noorderkerk, de Oude Kerk, het Stadhuis, de Westerkerk, rechts houtzaagmolens ten westen van de oude stad, 1723. Beeld: Noord-Hollands Archief.

Gebruik van de trekschuit

Bijna iedereen maakte gebruik van de trekschuit; alleen de allerrijksten of hooggeplaatste figuren als regenten beschikten over een eigen jacht. Dat waren ook vaak de personen met grootse buitenplaatsen langs de vaart of in Kennemerland. Zij ontvluchttenen famillein mei de stad – de stank was er in de zomermaanden overweldigend – en brachten het seizoen door op hun buitenplaats. Dat kon een flinke verhuizing met zich meebrengen waartoe de schuiten niet uitgerust waren.

Eenmaal op de buitenplaats werd er wel vaak ‘geforenst’, de handel op de beurs in de stad ging immers gewoon door. Hiervoor was de trekschuit dan wel weer het ideale vervoersmiddel.

Publicatiedatum: 01/06/2012