4 min

Het in 1905 voltooide fort had tot doel om deze dijk en de naastgelegen Ringvaart te verdedigen. Bij het fort ligt een dubbele schutsluis die diende om in oorlogstijd inundatiewater vanuit de Ringvaart het Voorkanaal van de Geniedijk in te laten. Het fortterrein is omgeven met een dubbele gracht als extra beveiliging. Het fort is in 1996 gerestaureerd en biedt sinds 2009 onderdak aan het CRASH Luchtoorlog en Verzetsmuseum 1940-1945.

Fort bij Aalsmeer.

Fort bij Rijsenhout

Het fort stond ook bekend onder de naam ‘Fort bij Rijsenhout’, vernoemd naar het gelijknamige dorp dat even ten zuiden langs de Ringvaart ligt. Het aardwerk van het forteiland stamt uit de jaren 1890-1895. De bomvrije gebouwen werden voltooid in 1905 en behoren tot de laatste uit de Model A serie. Vanaf 1909 bouwde het leger een modernere versie van het stellingfort dat compacter, smaller en dankzij gewapend beton beter bestand was tegen granaatinslagen. Via een verhoogde toegangsweg heeft men direct vanaf de Ringdijk toegang tot het terrein. De fortwachterswoning die naast deze weg lag bestaat niet meer. Aan de overkant van de voorhaven staan drie loodsen. De kleinere houten genieloods was al in 1894 voorafgaand aan de bouw van het fort aangelegd. De twee andere loodsen zijn van na de Tweede Wereldoorlog en dienden voor de opslag van voertuigen en goederen met een militaire functie. Evenals het Fort bij Vijfhuizen is het fortterrein omgeven met een dubbele fortgracht. Deze dubbele gracht bood in oorlogstijd extra bescherming aangezien bij inundatie van de polder een strook land direct langs de Ringvaart droog zou blijven.

Hefkoepelgebouwtjes intact

Bijzonder is dat beide betonnen hefkoepelgebouwtjes nog intact zijn. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bliezen de Duitsers deze normaal gesproken op om het stalen pantser te verwijderen. De stalen koepels gingen naar Duitsland waar ze werden omgesmolten voor nieuw wapentuig. In dit geval kozen ze ervoor om de hefkoepels voorzichtig te demonteren. De stalen koepels zijn, evenals de 6 cm kanonnen wel verwijderd. De hefkoepels waren uitgerust met een snelvuurkanon met uitschuifbare loop die onder een stalen pantser vandaan kwam. De koepel kon op en neer, waarmee het geschut in gesloten toestand niet te raken was. De snelvuurkanonnen hadden een bereik van 1000 meter en werden gebruikt bij een vijandelijke stormloop op de hoofdverdedigingslinie.

Hefkoepelgebouw Fort bij Aalsmeer.

Dubbele schutsluis

Tussen het hoofdgebouw en de genieloods ligt een bijzonder sluizencomplex. Een gevelsteen met jaartal 1891 verraad het bouwjaar. Het complex bestaat uit een boven- en een benedensluis die via een tussenkanaal met elkaar zijn verbonden. De bovensluis stond via de nog aanwezige voorhaven en (niet meer bestaande) ophaalbrug in open verbinding met de Ringvaart. Via deze constructie was het mogelijk om inundatiewater vanuit de Ringvaart op het Voorkanaal van de Geniedijk in te laten. Onder de ophaalbrug was een schotbalksluis waarmee de sluis buiten werking gezet kon worden. In 1984 is voor de veiligheid een betonnen damwand in de bovensluis aangebracht. Oorspronkelijk liep het Voorkanaal door tot aan de benedensluisdie behoorlijk is dichtgegroeid. De sluizen verkeren in niet al te beste staat.

Dubbele schutsluis Fort bij Aalsmeer.

Suikerbieten over water

De voorhaven tussen de Ringvaart en de sluis maakte het mogelijk dat boten elkaar konden passeren. Het sluiscomplex was niet alleen belangrijk voor de inundatie, maar ook voor het watertransport van agrarische producten. Het Voorkanaal van de Geniedijk zorgde voor een goede ontsluiting van de Haarlemmermeerpolder via water. Met name het transport van suikerbieten vond plaats via het Voorkanaal en het sluiscomplex. De suikerbieten werden over de Ringvaart vervoerd naar de Suikerfabriek in Halfweg. Maar niet alleen suikerbieten werden via verbinding vanuit de Haarlemmermeerpolder getransporteerd. Het was ook belangrijk voor het transport van landbouwproducten naar de markten van Amsterdam.

Brandweeroefencentrum

Het fort is in 1996 gerestaureerd, maar je hoeft niet heel goed te kijken om op de linker keelkazematten rookschade waar te nemen. De deels zwart geblakerde kazemat draagt de sporen uit de tijd dat hier gecontroleerd ‘fikkie’ werd gestookt. Vanaf het midden van de jaren negentig gebruikte de brandweer een deel van het hoofdgebouw als oefencentrum. Het fort heeft hier helaas behoorlijk onder geleden. Overigens gebeurde dit met meer forten, zoals bij het Fort Marken-Binnen. In 2006 is de brandweer gestopt met het gebruik als brandoefencentrum. Sinds 2009 is Fort bij Aalsmeer de locatie van het Crash Luchtoorlog- en Verzetsmuseum 1940-1945.

Geschreven door Jephta Dullaart (Redactie Oneindig Noord-Holland)

Meer informatie over Fort bij Aalsmeer kunt u vinden op de volgende websites:

Hollandse Waterlinies
Particuliere website Stelling van Amsterdam: Fort bij Aalsmeer
Particuliere website Stelling van Amsterdam: Schutsluis bij Aalsmeer

Publicatiedatum: 18/12/2012