Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Fort aan de St. Aagtendijk: tragisch verleden

Fort aan de St. Aagtendijk behoort tot het Noordwestfront en is vernoemd naar de eeuwenoude Sint Aagtendijk. Deze dijk bestond al in de dertiende eeuw en diende als waterkering van het toenmalige Wijkermeer.

Georgiërs op een fort van de Stelling van Amsterdam

Het in 1899 opgeleverde fort had tot doel de zogenaamde Vuurlinie (gevechtsterrein), de hoofdverdedigingslijn van de Stelling tussen Fort Zuidwijkermeer en Fort St. Aagtendijk, te beschermen. Het fort ligt pal naast de snelweg A9, Een groter contrast met de kronkelende middeleeuwse dijk is niet denkbaar. De snelweg scheert rakelings langs de genieloods en de fortwachterswoning. Het fort kent een treurig unicum binnen de geschiedenis van de Stelling van Amsterdam. In tegenstelling tot wat altijd beweerd wordt, zijn er wel degelijk in oorlogstijd doden gevallen in de Stelling, en wel op dit fort. Een groep van 15 Georgische soldaten werd in de nacht van 20 op 21 april 1945 op brute wijze vermoord door Duitse soldaten.

Fort aan de St. Aagtendijk.

Fort aan de St. Aagtendijk.

Fort met front-caponnière

Fort aan de St. Aagtendijk behoort met een bemanning van 288 soldaten tot de grotere forten van de Stelling. Doel van dit ruim opgezette fort was afsluiting en verdediging van het acces die de St. Aagtendijk hier creëerde. De dijk stond immers haaks op de verdedigingslijn en verschafte hiermee een goede mogelijkheid om door de inundatievelden heen de hoofdlinie te bereiken. Om het acces met zijdelings vuur te kunnen bestoken werd het fort uitgerust met een front-caponnière (caponnière is een kazemat, die voor de vestingwal uitsteekt). Samen met Fort bij Hoofddorp is Aagtendijk het enige fort dat over een front-caponnière beschikt. De in beton uitgevoerde caponnière werd midden voor in de frontwal geplaatst. Hiermee ontstond een ronde uitbouw in de frontgracht die zijdelings van schietgaten werd voorzien. Aan de voorzijde beschermde een zware aarden dekking de caponnière tegen granaatvuur. Door middel van een poterne (bomvrije gang) stond de uitbouw in verbinding met het frontgebouw.

Inundatiekering en Vuurlinie

Vanuit de caponnière kon de noordelijk gelegen inundatiesluis in de St. Aagtendijk verdedigd worden. Deze sluis en het inundatiekanaal dat voor de fortgracht langsloopt naar Zijkanaal A waren essentieel voor de inundaties van het Noordwestelijk front. Via dit zij- en inundatiekanaal kon water vanuit het Noordzeekanaal de Wijkermeer- en Wijkerbroekpolders instromen.

Tussen het Fort aan de St. Aagtendijk en Fort Zuidwijkermeer loopt een 2,5 kilometer lange liniewal die de Zuidwijkermeerpolder doorsnijdt. De wal diende als inundatiekering en maakte het mogelijk om het westelijk deel van de polder te inunderen en het oostelijk deel droog te houden (zie ook verhaal Fort Zuidwijkermeer).

Achter de wal loopt een gemeenschapsweg tussen beide forten. Soldaten en geschut kon ongezien verplaatst worden. Op enkele plekken zijn aarden traversen in de wal aangelegd waar geschut geplaatst kon worden. Hier dankt de aarden dijk zijn bijnaam aan.

Georgiërs op het fort

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat een groep van 21 Georgische soldaten op het fort. Zij behoorden tot de grote groep aan het Oostfront gevangen genomen soldaten die gedwongen in Duitse dienst zaten. Deze Georgiërs waren afkomstig van een groter bataljon Georgische soldaten die vanaf september 1943 in Zandvoort gestationeerd waren. In de winter van 1945 werd dit bataljon naar Texel overgebracht. In april 1945 kwamen deze Georgiërs op Texel in opstand tegen de Duitsers. Intussen was de Georgische groep op Fort aan de St. Aagtendijk in contact gekomen met een lid van de Binnenlandse Strijdkrachten (bundeling van verschillende verzetsgroepen in de Tweede Wereldoorlog). De Duitsers gebruikten het fort als munitieopslag. Voor de B.S. stalen de Georgiërs munitie en granaten. Op 20 april 1945 ging het echter mis en werden zij betrapt door een van de Duitse sergeanten. Een van de gearresteerde Georgiërs dreigde vervolgens de Duitse sergeant aan te geven voor het stelen van een kalf. Met deze getuigenis liep de Duitser kans om ook zelf gearresteerd te worden.

Plaquette van het Georgische Legioen.

Plaquette van het Georgische Legioen.

Hitlers verjaardag

In de nacht van 20 april, de verjaardag van Hitler, riep de Duitse sergeant de hulp in van zijn collega’s bij de Feldgendarmerie in Beverwijk en de Ordnungspolizei uit Zaandam. De leden van deze eenheden waren waarschijnlijk ter gelegenheid van Hitlers verjaardag en de naderende Duitse ondergang flink aan de drank gegaan. Aangekomen bij het fort werden de vijftien Georgische soldaten op brute wijze vermoord. Eén Georgiër wist te ontsnappen, maar ook hij werd later die nacht doodgeschoten. Hun lijken werden gedumpt in een massagraf op het fortterrein. In maart 1946 werden de vermoorde soldaten opgegraven en herbegraven op het Russische Ereveld in Leusden. Deze tragische gebeurtenis die zich op dit fort heeft afgespeeld, is beschreven in het boek van Remco Reiding Kind van het Ereveld. Het fort heeft nu een bestemming met een veel vrolijkere noot, namelijk als oefenruimten voor muzikanten. Deze ruimten worden beheerd door Stichting Fort Pop. Het fort is een aantal maal per jaar geopend voor publiek.

Russische Ereveld in Leusden.

Russische Ereveld in Leusden.

Verhaal: Jephta Dullaart

Meer informatie

Meer informatie over Fort aan de St. Aagtendijk kunt u vinden op de volgende websites:
Landschap Noord-Holland
Hollandse Waterlinies
Particuliere website Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water

Publicatiedatum: 04/10/2012

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.