Fort aan de Nekkerweg is één van de forten van de Stelling van Amsterdam. Tussen 1880-1920 werd rondom Amsterdam een bijzonder verdedigingswerk van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Militairen konden de toegang tot de hoofdstad blokkeren door de omliggende gebieden onder water te zetten. Tot de komst van het vliegtuig bleef Amsterdam zo beschermd tegen invallen van vijanden. Ondanks dat de Stelling van Amsterdam nooit in werking is getreden, is het een belangrijk militair monument. Sinds 1996 staat de Stelling op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en vanaf juli 2021 maakt het samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie onderdeel uit van het werelderfgoed Hollandse Waterlinies .

Een knik in de linie

Het Fort aan de Nekkerweg werd toegevoegd toen de Nekkerweg een mogelijke toegang voor vijanden werd. Om te voorkomen dat het dorp Zuidoostbeemster overstroomde wanneer de Beemsterpolder onder water gezet werd, werden de Nekkerweg en de Volgerweg opgehoogd. Een nadeel hiervan was dat de vijand via deze twee verhoogde wegen de Beemster binnen zou kunnen dringen. Vanuit het Fort aan de Nekkerweg moest dit worden voorkomen. Het fort ligt twee kilometer ten noorden van de Ringdijk en zorgde voor een knik in de hoofdverdedigingslijn . Oorspronkelijk liep de Stelling rond af langs het Noordhollandsch Kanaal, waar ook drie andere forten aan liggen: Fort aan de Jisperweg, Fort aan de Middenweg en Fort bij Spijkerboor.

Nieuw op de bouwplaats: beton

De betonnen forten in het Noordfront zijn als laatste onderdelen van de Stelling gebouwd. Daardoor waren dit de modernste forten binnen de Amsterdamse verdedigingslinie. Beton was als materiaal beter bestand tegen vijandelijk vuur dan baksteen, dat tot de late negentiende eeuw veel in forten gebruikt werd. Toch was de technische kennis over beton nog niet ver ontwikkeld toen het Noordfront gebouwd werd. De bouwers moesten experimenteren en zelf naar oplossingen zoeken. Met beperkte middelen konden zij gelukkig veel bereiken.

Het Fort aan de Nekkerweg is opgebouwd uit betonnen wanden van elk vijf meter hoog en één meter dik. Nadat de heipalen in de grond waren geslagen, werd het beton voor de wanden gestort, tot aan de ‘knik’ van het plafond. In deze ruimten kwam een houten bekisting : een tijdelijke mal om het plafond te kunnen storten. Nadat het beton was uitgehard, werd deze mal verwijderd. De afdrukken van de houten schotten staan nog steeds in het plafond.

Gevangen op het fort

Het Fort aan de Nekkerweg werd voltooid in 1913 en is door de jaren heen voor verschillende doelen gebruikt. Tijdens de mobilisatie voor de Eerste Wereldoorlog werden er, zoals op alle stellingforten, soldaten ondergebracht. Eind 1918 werd het fort, samen met het verderop gelegen Fort bij Spijkerboor, aangewezen als militair huis van bewaring . Twee jaar lang werden in de voormalige manschappenkamers dienstweigeraars vastgehouden.

Meteen na de Tweede Wereldoorlog werd het fort aangepast als gevangenis voor ‘foute Nederlanders’: NSB’ers en mensen die vrijwillig met de Duitse bezetter hadden samengewerkt. Het fort is hier uiteindelijk nooit voor gebruikt. Meerdere forten boven het Noordzeekanaal kregen dezelfde tijdelijke functie, waaronder ook de drie andere forten in de Beemster. Tussen circa 1951-1982 werd het Fort aan de Nekkerweg gebruikt als ontmantelingsplaats voor oude munitie en als opslag voor springstoffen. Daarna heeft het fort 28 jaar leeggestaan.

Wellness in een historische omgeving

In 2011 werd het fort in gebruik genomen als wellnesscentrum Fort Resort Beemster. In veertien maanden is het fort grondig verbouwd, waarbij de oorspronkelijke sfeer is behouden. Veel historische onderdelen zijn hergebruikt, zoals lampen, kozijnen en stalen deuren. Ook is de betonnen buitenmuur zichtbaar gemaakt, die bij de meeste forten verborgen is onder een deklaag van aarde en gras. Hierdoor wanen bezoekers zich nog steeds in een robuust militair verdedigingswerk.

Bijzonder is ook dat de oorspronkelijke ontijzeringsinstallatie nog steeds te zien is in de hotelgang. Hiermee kon grondwater geschikt gemaakt worden als drinkwater voor de soldaten op het fort. De zandlaag op het dak vangt nu regenwater op, dat door de zuiveringsinstallaties wordt gepompt en gefilterd wordt opgeslagen in drie waterkelders. Vanuit hier wordt het water teruggepompt voor gebruik in de nieuwe watervoorzieningen.

Tijdens de verbouwing werden veel oorspronkelijke details zichtbaar. Zo bleek dat het fort in de vroege twintigste eeuw met veel precisie was gebouwd, tot op de millimeter nauwkeurig. Ook de fundering bleek van goede kwaliteit. Alle heipalen stonden keurig onder water, van paalrot was nergens sprake.

Tekst: Jephta Dullaart (2012). In 2024 herzien door de redactie van Oneindig Noord-Holland.

Meer informatie

Meer informatie over het Fort aan de Nekkerweg is te vinden op de volgende websites:

• Fort Resort Beemster
• UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies
• Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water (Fort aan de Nekkerweg)
• Stelling van Amsterdam, een stadsmuur van water (bewaringskampen)

Publicatiedatum: 27/03/2024