3 min

Mirakel van Bergen

In 1094 wordt op deze plek in het hart van Bergen voor het eerst een kapel vermeld. Hier in de dorpskerk vond in 1422 het Mirakel van Bergen plaats, het Bloedwonder. Een ciborie (kelk) met gewijde hosties uit de kerk van Petten was door toedoen van de Sint-Elizabethsvloed van 1421 aangespoeld bij Zanegeest, een buurtschap ten oosten van Bergen. In het volgend jaar, omstreeks Pinksteren, was het zeewater, waarmee de hosties doorweekt waren geweest, veranderd in een stof met een kleur als van geronnen bloed.

De faam van het Mirakel zorgde ervoor dat Bergen spoedig een bekend bedevaartsoord werd. Na de reformatie bleef de bedevaart tot in de achttiende eeuw in stand via een stille devotie. In de twintigste eeuw herleefde de verering op een voornamelijk lokaal niveau. De zondag voor Pinksteren werd een officiële omgang gehouden die via de huidige Russenweg, Kerkedijk en de Kapellaan voerde naar de plek waar de hosties waren gevonden en waar korte tijd na het wonder een kleine kapel was gebouwd.

De Sint-Elizabethsvloed van 1421.

Steengruis voor pestwater

In de zuidmuur is in een hoeksteen van het gebouw een kerf te zien. Die is ontstaan omdat in de middeleeuwen gelovigen hier steengruis uit de muur schraapten met een scherp voorwerp. Thuis deden ze dit gruis in een beker water. De volgende dag dronken ze dit water op. Men dacht dat een heilzame kracht vanuit de kerkmuren was overgegaan in het water en de drinker zou behoeden tegen besmetting met de alomtegenwoordige pest.

Ruïnekerk te Bergen. Reproductie; de oude kerk werd verwoest op 21 februari 1574. Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Kogelgaten in de zuidmuur

In de zuidmuur zijn veel kogelgaten te vinden. Ze zijn afkomstig uit 1799. In dat jaar vochten de Fransen en het Bataafse leger rond de kerk tegen de Engelsen en de Russen. De Engelsen waren te laat, omdat ze eerst fatsoenlijk wilden ontbijten. De Russen waren zo uitgehongerd dat ze zelfs kanonnenvet aten. Ze wisten ook de voorraad Franse wijn te plunderen die in Bergen lag opgeslagen. Met alcohol en kanonnenvet in je maag is het moeilijk richten met de geweren. De Frans-Bataafse troepen wonnen de Slag bij Bergen en zo kon later Napoleon zijn gang gaan. Hij zorgde ervoor dat het torentje onderhouden werd door de gemeente (en dat is zo gebleven tot op de dag van vandaag). De soldaten moesten altijd kunnen zien ‘hoe laat het was’!

De Ruïnekerk te Bergen. Beeld: Wikimedia Commons / Zxempire.

Mozaïek- en grafstenen

Alle graven rond en in de kerk zijn geruimd. De grafstenen die buiten bij de toegang tot de kerk te zien zijn, zijn vooral van binnen de kerk afkomstig. Deze zijn buiten de kerk op een rij neergelegd, omdat ze te mooi waren om weg te gooien. Er liggen dus geen graven onder. Eind jaren vijftig werd de kerk vergroot tot de huidige omvang en ‘in oude luister’ hersteld. Er ligt een mozaïekvloer van ontelbare veelkleurige steentjes en het dakgewelf is schitterend beschilderd.

Halverwege de vorige eeuw dreigde weer onheil. Er werd aardgas ontdekt onder de Bergense bodem. Een groep nijvere gasexploitanten wilde ‘de hele zaak’ slopen en er een parkeergarage voor in de plaats zetten. Dit plan is gelukkig nooit uitgevoerd. De Ruïnekerk is met al zijn historie een beeldbepalend dorpsgezicht en het behoud meer dan waard.

Auteur: Tanja Schermerhorn, regiocorrespondent ONH Noord-Kennemerland.

Bronnen:

• De informatie en basis voor deze tekst is te danken aan de bijdrage en medewerking van de Stichting Vrienden van Ruïnekerk Bergen NH, Henk van Oort.
• http://www.ruinekerk.nl/
• Het boek ‘De stadt Alkmaer met haere dorpen. Door Gijsbert Boomkamp. Een beschrijving uit 1790 van historisch erfgoed in NH’ (2010, Stichting Uitgeverij NH i.s.m. Regionaal Archief Alkmaar).

Publicatiedatum: 06/06/2011