Landmarkfunctie

Hoe ga je als architect om met in verval geraakt industrieel erfgoed? Vanaf 2004 kwam het Bussums Watertoren Collectief met een even verrassend als gewaagd antwoord. Slopen was geen optie. De uitdaging was om de landmarkfunctie een nieuwe vorm te geven. En alle tot dan toe beschikbare kennis over duurzaam bouwen en beheren te verwerken in de herbestemming.Dat is gelukt, want in 2010 scoorde de watertorenontwikkeling een Milieu-Index-Gebouw van meer dan 1000 punten, de hoogste score tot dan toe. Een gasaansluiting zul je er niet vinden. Het gebouw – de toren met aan de voet een nieuw glazen kantoorgebouw – voorziet in zijn eigen energiebehoefte via wind en zon.  Voor het stoken van de warmtekrachtkoppeling  (bio-wkk)  is gekozen voor plantaardige afvalolie. Per saldo is het gebouw energieneutraal, CO₂ uitstoot is voorkómen of wordt gecompenseerd met extra energieopwekking.

Historische wortels

Echt uniek is de aansluiting bij de historische wortels, water speelt nog steeds een bijzondere rol. Er is gekozen voor een eigen water- en rioolzuivering. En daarmee wordt kostbaar schoon drinkwater bespaard. Anderhalve eeuw geleden kwam in Nederland het belang van ‘zuiver drinkwater’ op de agenda, ook in Bussum.

Helder bronwater

’In Bussum zijn er vele goede wellen, maar het aantal slechte is nog veel groter’. Met deze woorden richt eind 1888 een groep burgers van Bussum zich tot de inwoners. Net onder Hilversum is kort daarvoor de nieuwe bronwaterleiding voor gemeente Nieuwer-Amstel in gebruik genomen. Een aftakking voor Bussum en tegen billijke tarieven zien de initiatiefnemers wel zitten. Maar de gewone Bussumse burgerij ziet de nieuwlichterij op dat moment nog niet zitten, de pomp is wel zo goedkoop en het water is goed. Rare gewoonten als bloemperken in de tuin besproeien zoals ‘die Amsterdammers’ doen, is juist reden om tegen de komst van waterleiding te zijn.

Bussumse Waterleiding Maatschappij

Pas in  1895 verleent de gemeenteraad van Bussum aan Th. van den Broek en G.W. van Barneveld Kooij – kooplui uit Amsterdam – een voorlopige concessie. Deze omvat  het maken van een prise d’eau (puttenveld) op een terrein tussen de voormalige Grindweg en de spoorbaan Amsterdam – Hilversum – Amersfoort en de bouw van een watertoren en een pompgebouw voor de stoommachines. In 1896 blijkt uit proefboringen op 29 meter diepte dat het opgepompte ‘water van den zuiverste kwaliteit’ is. De proef is geslaagd en de gemeenteraad verleent definitief concessie aan genoemde heren. Dit is het begin van de Bussumse Waterleiding Maatschappij (BWM).Aan ingenieursbureau H.P.N. Halbertsma, bekend ontwerper van onder andere watertorens in Vlaardingen, Schiedam en Amsterdam, is het technisch ontwerp voor een watertoren gegund. Zo rond de eeuwwisseling is het bouwen van hoogreservoirs in een watertoren algemeen gebruik: de watervoorraad is een buffer en levert de benodigde druk op de waterleiding.

Waterstraal

De officiële opening van de Bussumse Waterleiding Maatschappij op 14 mei 1898 is een heus spektakel. De regen valt die dag met bakken uit de lucht en alle hoogwaardigheidsbekleders zijn gekomen. Een geweldige waterstraal spuit voor het gemeentehuis zo krachtig en zo hoog dat de vlaggenstok ter hoogte van het zolderraam bijna wordt geraakt. De toegestroomde dorpsjeugd vergaapt zich aan dit technisch wonder. Bekende Bussumers melden zich aan voor een aansluiting, al zorgt de aanwezigheid van eigen waterbronnen voor, soms tijdelijk, twijfel en uitstel. Namen als Burgemeester Jonkheer R. van Suchtelen van den Haare, psychiater en schrijver Frederik van Eeden, de dichter Clinge Doorenbos, de schrijver H. J. Schimmel en de heren J.H. Biegel en J.C. Loman, projectontwikkelaars van villapark het Spiegel staan op de lijst van afnemers.

Gedaanteverwisselingen

In 1967 ondergaat de watertoren Bussum een gedaanteverwisseling. Een verbouwing en modernisering is nodig als blijkt dat het ijzer dat verwerkt is in het bovenste deel  verroest is en stenen uit de ommanteling naar beneden storten. De toren verliest door sloop de bovenste 5 meter. In zijn tweede leven is de toren en het waterreservoir nog in functie tot 1994. De Bussumse Waterleiding Maatschappij is al twaalf jaar eerder, in 1982 en tegen de zin van gemeenteraad Bussum, overgenomen door het Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland (PWN). Deze is ook eigenaar van het stuk grond mét watertoren. Als in 1996 de PWN de watertoren te koop zet komen er honderden mensen op af die willen inschrijven. Uiteindelijk is de watertoren gegund en verkocht aan het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE), een van de partners in het Bussums Watertoren Collectief.

Tegenwoordig is de watertoren in gebruik als kantoor van MTH, een accountants- en adviesorganisatie die sinds 1955 in Bussum zit.

Geschiedenis watertoren Bussum rijk gedocumenteerd

Bij de Historische Kring Bussum is de dvd Wel en wee van een watertoren te bestellen. In 2010 organiseerde de HKB een goed bezochte tentoonstelling met dezelfde titel. En het Bussums Historisch Tijdschrift tekende de historie van toren en waterleidingmaatschappij op in boeiende artikelen.

Bronnen:

• Bussums Historisch Tijdschrift, augustus 2010, jrg. 26, nummer 3.
• Website Historische Kring Bussum.
• H.P.G. de Boer (red.), Watertorens in Noord-Holland, 1991, uitgave van Provincie Noord-Holland.
• MTH Accountants en adviseurs in de Watertoren Bussum.

Publicatiedatum: 27/02/2012