4 min

Zo begint Peter van Schaik zijn eerste column voor rtvAmstelveen. Peter verhaalt boeiend van de geschiedenis van Amstelland. Hij heeft verschillende boeken geschreven over de historie van Amstelveen en Ouderkerk. Peter woont aan de Amstel, in buurtschap De Zwarte Kat – halverwege tussen Ouderkerk en Nes aan de Amstel.  De gemeente waarin Peter van Schaik woont heet niet voor niets Amstelveen. Ook Amsterdam heeft zijn naam aan die rivier te danken.

‘Wanneer is de Amstel ontstaan? We weten het niet, althans ik weet het niet. Misschien was het een afstroom van water uit de aangrenzende veenmoerassen, maar er is ook wel verondersteld dat het een zijtak van de Rijn was. Als je pakweg 5000 jaar geleden met een helikopter boven de Amstel zou kunnen vliegen en hangen zou de loop in grote trekken herkenbaar zijn.’

De Amstel ligt niet meer lager dan het omliggende veenmoeras. Het land is ingeklonken, zodat de rivier nu boven het maaiveld uitsteekt. Ingeklemd tussen dijken. Een vrachtschuit passeert op deze foto de buitenplaats Oostermeer. Oostermeer ligt nabij het Amstelveense deel van Ouderkerk. Foto Collectie Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Inklinking

‘Nadat de mens zich hier vestigde, zo omstreeks 900 – 1000 jaar van onze jaartelling, is de natuurlijke waterstroom geleidelijk getemd. Hij werd ingekaderd met dijken en de waterstand werd steeds beter gereguleerd. Normaal gesproken stroomt een waterloop door het laagste deel van het landschap, maar hier is dat omgekeerd. De Amstel ligt boven het maaiveld.’

‘Dat komt omdat de veenmoerassen aan weerszijden van het water in cultuur zijn gebracht met als gevolg dat in de loop van de eeuwen het land meters is ingeklonken, gekrompen zeg maar. Zolang de dijken op sterkte worden gehouden en er geen ongelukken gebeuren is er niets aan de hand. Als de Amsteldijk ongedacht toch zou doorbreken, kregen de meeste Amstelveners natte voeten. In de Tweede Wereldoorlog was die dreiging reëel, omdat de Duitsers het Amstelwater tot de kruin van de dijk hadden opgezet.’

Trekvaart naar Gouda

Peter van Schaik: ‘De Amstel heeft dus een gewichtige waterstaatkundige functie. Maar ook de betekenis als scheepvaartroute moet niet onderschat worden. Vooral in vroeger eeuwen was de Amstel een economische factor. Ik noem alleen maar de woorden “trekvaart” en “beurtvaart”. In Amsterdam was het een komen en gaan van binnenvaartschepen. De Amstel was lange tijd een schakel tussen Amsterdam en Utrecht en tussen Amsterdam en Gouda.’

Van alles is te zien op deze tekening van de Amstel. Trekschuiten passeren, voorafgegaan door de jager op zijn paard. Wandelaars, vissers – er is altijd leven rond de rivier. Op de achtergrond de (lange) brug bij Ouderkerk. De tekening dateert van rond 1750. Collectie Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Leven aan de rivier

Peter van Schaik: ‘Tegenwoordig domineert de pleziervaart. Kleine en imposante jachten varen in het zomerseizoen af en aan. En daarmee raken wij aan een andere belangrijke functie van de Amstel: de openluchtrecreatie. Alle vormen van sportief verblijf op en in het water en er langs zijn aanwezig. Ik som ze niet op; u kunt ze zelf wel bedenken. Uiteraard nemen de Amsterdammers er een belangrijk aandeel in. Dat is al eeuwenlang zo.’

Rijk aan zoetwatervis

‘Vroeger kwamen Amsterdamse vissers op zaterdagavond met de trekschuit of lopend naar Ouderkerk, Nes of Uithoorn om de volgende dag met een flinke vangst huiswaarts te keren. Amstelland stond bekend om zijn rijkdom aan zoetwatervis. Een speciaal soort recreanten waren de bezitters van buitenplaatsen langs de Amstel. Zij verbleven met hun familie in het zomerseizoen in hun luxueuze tweede woning. Daar is helaas nog weinig van terug te vinden.’

Af en toe vaart in Ouderkerk een pontje over de Amstel. Op de plek waar ooit de Lange Brug in de rivier lag. Aan de overzijde de vroegere brugwachterswoning, gelegen aan de Amstelzijde. De Amstel kronkelt als een blauw lint door de Groene Scheg. Foto Piet Roos.

De Groene Scheg

‘Amsterdam heeft een riante positie door de aanwezigheid van de Amstel. Wie op het Muntplein op de fiets stapt heeft na minder dan een halfuur trappen het gevoel dat hij “buiten” is. Geen andere stad kan dat nazeggen. Men spreekt in dit verband wel van de Groene Scheg, een lange strook grond die smal begint en dan verder uitwaaiert. Het is niet toevallig dat de bebouwing van Amstelveen ver van de Amstel blijft. Namens alle recreanten zeg ik: Leve de Groene Scheg.’

En dit dichtte een man die voor zijn werk in Overijssel ging wonen:
‘Amstel – jou wijd ik mijn schoonste zangen
Amstel –  jou wijd ik mijn liefste lied
Amstel steeds zal ik naar jou verlangen
Amstel jou vergeet ik niet!’

Aldus Peter van Schaik in zijn historische column (5 september 2011) voor rtvAmstelveen.

Publicatiedatum: 04/10/2011