3 min

Een vereerde heilige

Het leven (Vita) van de heilige Adalbert, een Angelsaksische missionaris uit de tijd van Willibrord, werd door de monnik Ruopert van Mettlach in het laatste kwart van de 10e eeuw (tussen 977 en 988) beschreven. In de Vita staat onder meer het volgende: “Nadat Adalbert (volgens de traditie in 740) was overleden, werd hij begraven op dezelfde wijze als waarop men de eigen doden placht te begraven. Men bouwde boven zijn graf een houten kerk voor de memoria van de heilige. Door hevige invallen van de Noormannen is deze kerk echter vaak verwoest en werd alles eromheen wreed geplunderd. Deze plaats werd niet alleen door christenen maar ook door heidenen zeer druk bezocht, zozeer zelfs dat die met veelvuldige offergaven hun vurige verering gestalte gaven.”

Heilige Adalbertus van Egmond, Frederick Bloemaert, naar Abraham Bloemaert, na 1635 – voor 1650. Collectie Rijksmuseum, objectnummer RP-P-BI-1490.

Koninklijke zorg

De Westfrankische koning beschikte in 922 over deze door de plaatselijke gemeenschap gebouwde kerk en schonk haar aan graaf Dirk I van Holland. Al eerder gaf de Vikinghoofdman Rorik de koninklijke zorg voor het kerkgebouw gestalte door opdracht te geven tot het verwijderen van het stuifzand dat de kerk bedreigde.

De benedictijner heiligen Bonifatius, Gregorius de Grote, Adalbertus van Egmond en Jeroen van Noordwijk, 1529-1530. Collectie Frans Hals Museum. Beeld via Wikimedia Commons.

De relieken van Adalbert

Graaf Dirk I liet in 922 de kerk van Egmond afbreken en het gebeente van Sint Adalbert opgraven en overbrengen naar het kleine klooster in Hallem (het huidige Egmond-Binnen). Hierbij ontstond op de plek van het graf een geneeskrachtige bron die de naam Adelbertusput heeft gekregen. Bij het klooster liet de graaf een kapel bouwen voor Adalberts gebeente. Op basis van recent 14C-onderzoek bleek echter dat de resten van Adalbert dateren uit de tweede helft van de 7e eeuw en dat zijn overlijden dus niet rond 740 plaatsvond zoals de traditie wil. De historica Den Hartog veronderstelt dat de relieken van de heilige Adalbert mogelijk afkomstig zijn van een op de Adelbertusakker vereerde heiden, die naderhand werd getransformeerd tot een christelijke kluizenaar. Daarbij opperde zij dat de bron al kan hebben bestaan vóór de komst van het christendom in Egmond en dat deze dan een heidense achtergrond bezat.

Adelbertusakker en Adelbertusput.

De middeleeuwse kerk op de Adelbertusakker

Op de Adelbertusakker zijn in 1920 opgravingen uitgevoerd door de archeoloog J.H. Holwerda van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Hierbij werd de plattegrond van een driebeukige tufstenen kerk uit de 12e eeuw gevonden. Midden in de halfronde absis van het hoofdkoor bevond zich de Adelbertusput. De teruggevonden omtrekken zouden afkomstig zijn van de in 1113 gewijde tufstenen kerk, opvolger van de oudere houten kerk. De afmetingen van het bijbehorende kerkhofterrein bedroegen circa 40 bij 72 meter. De kerk werd vermoedelijk in 1573 verwoest bij het Beleg van Alkmaar; de ruïnes in de duinen waren nog in 1692 te zien.

Inrichting van de Adelbertusakker

Na de reformatie werden de relieken bewaard in Haarlem. Aan het einde van de 19e eeuw keerden ze terug naar de St. Adelbertuskerk in het vlakbij Egmond gelegen Rinnegom. Het in 1935 heropgerichte Benedictijnerklooster in Egmond-Binnen is thans het centrum van de Adalbertverering. Sinds 1984 worden daar ook de relieken van de heilige bewaard. Rondom de oude Adelbertusput werd vanaf 1923 de St. Adelbertusakker ingericht. Jaarlijks komen hier op de zondag na het feest van Sint Adalbert (25 juni) parochianen, monniken van de abdij en pelgrims samen om de eucharistie te vieren.

Om toekomstige verstoring van het terrein zo veel mogelijk te vermijden is de Adelbertusakker aangewezen als provinciaal archeologisch monument.

Publicatiedatum: 28/05/2014