4 min

Ooit was Bensdorp de grootste chocoladefabrikant van Nederland. Het concern werd in 1840 opgericht door Gerardus Bernardus Bensdorp. Hij leerde pepermunt gieten in Italië en Frankrijk, en begon in de buurt van de Amsterdamse Vijzelstraat een winkeltje in repen, bonbons en suikerwerk naar eigen recept.

De hoofdstad was in die periode het epicentrum van de chocolade-industrie. Vele ondernemers als Blooker, Korff en Bensdorp profiteerden mee van de uitvinding van Coenraad Johannes van Houten, die ontdekte dat je veel vet uit de bonen kon verwijderen door deze te branden en te persen. Ook liet hij cacaopoeder reageren met potas, waardoor de kleur van het poeder mooier werd en de oplosbaarheid ervan verbeterde.

Reclame voor de chocolade van Bensdorp. Beeld: Paul Townsend via Flickr.

Van Amstel tot Afrika

De fabriek van de familie Bensdorp was zo succesvol dat deze al snel moest uitbreiden. In 1849 werd de eerste fabriek aan de Amstel gesticht en in 184 opende de fabriek in Bussum. 1905 was het bedrijf zo groot dat er ook vestigingen waren in Oostenrijk, Duitsland en zelfs Afrika. De fabriek in Bussum groeide al snel uit zijn jasje.

Deze kreeg een eerste uitbreiding in 1897: een nieuwe en grote fabriek met meerdere verdiepingen die nu nog steeds op het Bensdorpterrein te vinden is. De volgende uitdijing volgde in 1906. In de jaren ’50 en ’60 werden de kantoren, het laboratorium en het distributiecentrum vernieuwd. Door al deze wijzigingen is het complex een allegaartje van panden uit verschillende periodes geworden.

Reclame voor Bensdorp chocolade op het station van Bussum. Beeld: Roel Wijnants via Flickr.

Dovende kaars

Na de Tweede Wereldoorlog ging het steeds slechter met de Nederlandse chocolademakers. Er was enorm sterke concurrentie uit het buitenland, en de aandacht die voorheen werd besteed aan de producten moest wijken voor de noodzaak tot grotere productie. De dovende kaars van Bensdorp kende nog wel een opflikkering: de Bros werd ontwikkeld.

Een groot deel van de capaciteit van de fabriek in Bussum werd ingezet om de luchtige chocoladereep te produceren. Tevens werd de Amsterdamse chocoladefabriek Blooker overgenomen door Bensdorp. Deze werd gesloten en de productie verhuisde naar Bussum. Om dit allemaal aan te kunnen werd Bensdorp in 1967 opnieuw uitgebreid, ditmaal met een vleugel voor kantoren, distributie, een kantine en een laboratorium.

In 1972 kon het bedrijf het hoofd niet meer boven water houden. Bensdorp werd verkocht aan Unilever, dat het in 1984 van de hand deed aan het Belgische chocoladeconcern Barry Callebaut. Deze laatste eigenaar verplaatste de productie naar het buitenland, en in 2000 kwam de fabriek van Bensdorp leeg te staan.

Bensdorp langs de spoorlijn in Bussum. Beeld: Historische Kring Bussum.

Project van de lange adem

Al sinds 2004 werden er plannen gemaakt om dit stukje Bussum te transformeren tot een markante stadswijk met behoud van industriële elementen. Het werd een langdurig traject dat door het uitbreken van de economische crisis volledig kwam stil te liggen. Pas in 2015 kwam er weer schot in de zaak. Een groot deel van het complex is inmiddels afgebroken en het beeldbepalende hoofdgebouw is gereconstrueerd, waarbij originele elementen als kronen, sluitstenen, gevelankers, spuwers en rozetten zijn hergebruikt.

Lang niet al het materiaal van de oude fabriek was geschikt voor een tweede ronde. De langdurige leegstand en de crisis hadden een vernietigend effect op het Bensdorpcomplex. Door het slechte onderhoud kregen de weerelementen vrij spel en stortte tijdens een zware storm de grote fabrieksschoorsteen in, waardoor de ketelhuizen deels werden verwoest.

Ook vonden er lange tijd discussies plaats over welke culturele voorzieningen een plek zouden moeten krijgen in het complex en was de parkeernorm in de omliggende omgeving een probleem. Uiteindelijk lukte het toch om het project van de grond te krijgen. Er worden veertig woningen in de vrije sector en veertig sociale huurhuizen gerealiseerd. Er wordt nog altijd gezocht naar een culturele toevoeging voor Bensdorp. Toch kan de herbestemming nu al worden gezien als een succes. Al was het alleen maar omdat het laat zien dat als je een lange adem hebt, je je coöperatief opstelt en je einddoel niet uit het oog verliest, er altijd wel chocolade te maken valt van een mooi plan.

Van chocoladefabriek naar woningen was een flinke overgang. Het Steunpunt Monumenten en Archeologie bracht dit verloop nauwgezet in beeld. Ze onderzochten niet alleen de nieuwe functie van het project en het proces, maar benadrukken ook de succesfactoren, lichten de struikelblokken uit en geven als conclusie tips, met als doel inspiratie te bieden voor vergelijkbare herbestemmingsinitiatieven in de toekomst.

Publicatiedatum: 12/12/2017