Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.
Leven met het water is één van de thema’s van het themajaar Ode aan het Landschap (2021).
Na de watersnood van 1916 ging de bezem door het versnipperde landschap van de dijkwaterschappen. Daarvoor in de plaats kwam één groot en professioneel waterschap dat samen met Provinciale Waterstaat de strijd met het oprukkende water aan ging.
>Als een watersnoodramp je omgeving overspoelt, probeer je mensen die door het water bedreigd worden natuurlijk zo snel mogelijk in veiligheid te brengen. Maar je probeert de golven ook zo goed mogelijk te beheersen, zodat het rampgebied zoveel mogelijk wordt beperkt. Tijdens de watersnoodramp van 1916 werd met man en macht gewerkt aan het dichten van gaten in de dijken en het aanleggen van nooddijken. Op deze manier werd erger voorkomen.
>1 juli 1852 wordt in veel publicaties aangewezen als hét tijdstip waarop het Haarlemmermeer is drooggevallen. Dit feit is echter gebaseerd op een bericht in de Staatscourant van die datum, dat niet of niet langer is terug te vinden. Pas op 4 augustus 1852 wordt over het droogvallen van het Haarlemmermeer het volgende geschreven: "... In de afgeloopen maand July is het Haarlemmer-Meer door de werking der machines en de gunstige weergesteldheid van het nog overgeblevene water ontlast, en alzoo droog geworden ..." Er wordt in dit bericht geen exacte datum gegeven, alleen een indicatie wanneer werd geconstateerd dat het meer droog was. Waarom wordt 1 juli dan gehandhaafd? En wanneer viel het meer dan exacte droog?
>Donkere wolken dansende muggen krioelden boven stilstaande plassen, dikke lagen slib ruïneerden het land en ontzagwekkende kluiten veen lagen verspreid over de langzaam droogvallende weilanden. Toen het voorjaar kwam, diende de ene na de andere plaag zich aan in het gebied dat in januari 1916 werd getroffen door de watersnoodramp. Het water daalde en vele poeltjes met brak water in een grote wildernis bleven over. Waterlanders vreesden dat hun landerijen onbruikbaar waren geworden en er vond een grote evacuatie van ronddobberende eenden plaats. "Over alles ligt de vale dood gespreid", aldus de Nieuwe Rotterdamsche Courant op 7 mei 1916.
>Water, overal water. In de nacht van 13 op 14 januari 1916 raasde er een grote storm over Nederland waardoor verschillende delen van Noord-Holland blank kwamen te staan en veel schade aanrichtte. Eén van de plaatsen waar de woeste golven van de Zuiderzee erg dichtbij kwam, was het liefelijke dorpje Andijk. De dijk hield het hier wonder boven wonder door het werk van dijkwachten en dorpsbewoners, maar daar was dan ook alles mee gezegd. Er waren grote herstelwerkzaamheden en verbeteringen nodig om te voorkomen dat dit nog eens zou gebeuren. Maar hoe pak je dat aan? Hoe houd je iedereen veilig voor het onbetrouwbare water? Nou, gewoon, door het hele dorp 200 meter te verplaatsen.
>Als gevolg van de woeste stormvloed in januari 1916 kwamen grote delen van de provincie Noord-Holland onder water te staan. De angst was groot. Huizen spoelden weg, veestapels verdwenen en er waren vele slachtoffers te betreuren. Dit was echter nog maar het begin. In de getroffen gebieden was het leven in de steeds warmer wordende maanden na de watersnoodramp tamelijk zwaar. Voedselschaarste holde de samenleving uit. Bovendien snakte iedereen naar schoon drinkwater.
>"Er wordt hard op het zuiderraam geklopt. Er wordt geroepen 'menschen houw je gereed, want de dijk staat op doorbreken!'" Jan Wit, die dit schreef, hield een dagboek bij van de watersnoodramp, die in januari 1916 Anna-Paulowna en andere gebieden rondom de Zuiderzee trof.
>Al bijna 150 jaar geleden werd 'Holland op z'n Smalst' doorgraven voor de aanleg van het Noordzeekanaal. Vijf historische feiten over deze roemruchte waterverbinding tussen Amsterdam en de Noordzee.
>Hoewel ontdekkingsreizen, en dan met name die in de zestiende en zeventiende eeuw, zeer tot de verbeelding spreken, zijn de droogmakerijen uit die tijd minstens zo spectaculair.
>Door het geografisch bijzondere gebied van West-Friesland loopt de oudste dijk van Nederland: de Westfriese Omringdijk. Dit 126 kilometer lange provinciale monument verbindt de historische steden Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Medemblik en beschermde honderden jaren lang een groot deel van Noord-Holland tegen oprukkend water.
>De loods gaat op zee aan boord. Bij stormachtig weer wordt hij met een helikopter aan boord gebracht, maar meestal brengt de 'loodstender' (loodsboot) hem. Via de 2 ½ mijl lange pier begeleidt hij het schip naar de sluis. Vervolgens gaat de tocht door het Noordzeekanaal naar de havens van IJmuiden, Beverwijk, Zaandam of Amsterdam. 80% van de schepen zijn tankers, die vaak benzine vervoeren, die vervolgens door Amsterdamse havenbedrijven aan de wensen van de klant wordt aangepast.
>'Kan het niet zo, heren?' opperde koning Willem I in 1816 tijdens een kabinetszitting over de aanleg van een nieuwe vaarweg van het IJ in Amsterdam naar de Noordzee. Met een potlood trok de koning een streep door het gebied ten westen van het IJ tot aan de zee. 'Onbegonnen werk en veel te duur', stelden zijn ministers.
>In 1554 stonden er vier molens langs de Oosterdijk waarvoor Karel V in 1534 toestemming had gegeven. Zes in 1558 met de toestemming van Philips II, tien in 1635 en uiteindelijk in 1864 waren er toen in totaal 11 molens, die het water uitmaalden op de Raaksmaatboezem.
>In de vakantiemaanden varen plezierjachten in optocht dwars door Weesp over het Smal Weesp. Dit oude riviertje vormt de verbinding tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Buiten het vaarseizoen is het rustig op het Smal Weesp. Tegenwoordig tenminste. Vroeger maakte het Smal Weesp deel uit van de drukke scheepvaartroute tussen Amsterdam, Utrecht en de Duitse Rijnsteden. Het kon spitsuur zijn bij de sluis tussen het Smal Weesp en de Vecht.
>De Kromme Leek is de enige voormalige veenrivier die nog herkenbaar is in het landschap van West-Friesland. Vanaf Wognum tot aan Wervershoof meandert het riviertje door het landschap. De Kromme Leek is ongeveer 2500 jaar geleden ontstaan.
>Na de watersnoodramp van 1825, waarbij grote delen van Waterland onder water kwamen te staan, wilde koning Willem I Amsterdam tegen stormvloeden beschermen door het al geruime tijd dichtslibbende IJ af te sluiten. Om de stad toch een goede verbinding te geven met de Zuiderzee en daarmee met de wereldzeeën, werd besloten om een kanaal van IJdoorn door Waterland, de Gouwzee en Marken te graven.
>Je zou zeggen dat Aalsmeer sinds de grijze oudheid aan de Westeinderplassen ligt. Dat is echter niet zo. Het oorspronkelijke Aalsmeer is verdwenen in het Haarlemmermeer. De bewoners trokken iets naar het oosten, waar ze veiliger waren voor het water. Dat is het dorp Aalsmeer dat we nu kennen. En de Westeinderplassen? Die zijn ontstaan in vijftiende eeuw. Toen was er zo veel vraag naar turf, dat rond Aalsmeer verschillende grote plassen zijn ontstaan. Die meren en plassen zijn later droog gelegd, alleen de Westeinder klotst nog.
>De inpoldering van de waarden aan de zuidkant van Wieringen kent een lange voorgeschiedenis. Rond 1400 werd dit buitendijks land voor het eerst bedijkt. In 1502 liep het gewonnen land weer onder. Er werden nog enkele pogingen ondernomen, maar in 1683 gaf men het op.
>De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is het grootste rijksmonument van Nederland en staat op de nominatielijst van UNESCO. De NHW (1815-1940) loopt van het IJsselmeer tot de Biesbosch. De Linie bestaat uit een prachtig snoer van twee kastelen, vijf vestingsteden, 60 forten, een ingenieus systeem van sluizen, dijken, kanalen en 550 bunkers.
>De Waddenzee: een woest en veranderlijk getijdengebied langs de Noordzeekusten van Nederland, Duitsland en Denemarken. Het Nederlandse deel van het Wad, 2500 kilometer beschermd gebied, begint bij het Marsdiep (Den Helder) en eindigt bij de Dollard in Groningen. Geen dag is hetzelfde, het wad is al eeuwenlang constant in beweging. Zo'n groot getijdengebied in een gematigd klimaat en met een enorme variatie aan planten en dieren, vind je nergens anders in de wereld.
>