Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.
In het kader van 200 jaar Noordhollandsch Kanaal schreef historicus Maarten Hell voor ons een aantal verhalen over de geschiedenis van dit bijzondere kanaal. Dit tweede verhaal gaat over de grondwerkers die het kanaal met de hand hebben uitgegraven.
>De Martinuskerk in Schellinkhout is de afgelopen eeuwen getuige geweest van bijzondere historische gebeurtenissen, zoals een zeeslag op de Zuiderzee. De kerk, een Provinciaal Monument, wordt momenteel herbestemd door BOEi.
>In het kader van 200 jaar Noordhollandsch Kanaal schreef historicus Maarten Hell voor ons een aantal verhalen over de geschiedenis van dit bijzondere kanaal. We beginnen met dit eerste verhaal in het Amsterdam van de 19e eeuw.
>Aalsmeer is bekend als watersportcentrum. Maar wist je dat in de plassen een meerval zwemt, een joekel van wel twee meter lengte. Deze vis schuilt in het rietland, ‘de Wildernis’.
>Maanden na de watersnoodramp in januari 1916 hebben de bewoners van het getroffen gebied in Noord-Holland eindelijk weer droge voeten. Maar terwijl het land langzaam droger wordt, wordt ook duidelijk dat men het nog niet eens is over een nieuwe aanpak. Het uitblijven van adequaat beleid leidt soms tot gênante taferelen. Een aantal polders blijft maanden langer onder water staan dan gepland, duizenden kostbare vissen liggen rottend op het droge en het boerenland ligt vol met brokken veen. De mensen hebben geen idee hoe zij overstromingen te lijf moeten gaan in de toekomst. Hoe moet dat ooit goed komen?
>Verschillende leden van koninklijke families, beroemde kunstschilders, en de echtgenote van de Amerikaanse president. Zomaar een aantal gasten van het Volendamse Hotel Spaander van vóór 1916.
>Tijdens de watersnood van 1916 verdwenen grote delen van Noord-Holland onder de golven. Het kostte een uiterste inspanning, maar West-Friesland ontkwam aan de overstromingsramp.
>Veel mensen kunnen de slaap niet vatten in de nacht van 13 op 14 januari 1916. Een grote noordwesterstorm raast over het land. De wind beukt met grof geweld tegen de huizen en het vee klinkt onrustig in de stallen. Als alles het maar houdt!
>In 1921 worden zeven Waterlandse dorpen onderdeel van de gemeente Amsterdam: Holysloot, Ransdorp, Schellingwoude, Durgerdam, Nieuwendam, Zunderdorp, en Buiksloot. Tot dan toe behoren ze tot de drie zelfstandige gemeenten Buiksloot, Nieuwendam en Ransdorp. De annexatie komt niet zozeer voort uit de expansiedrift van Amsterdam, maar uit de wens van de plattelandsgemeenschappen zelf zich aan te sluiten bij de hoofdstedelijke gemeente. Maar waarom?
>Toen de dijken van de Zuiderzee in januari 1916 na dagenlang stormweer op verschillende plaatsen doorbraken, overstroomde het water snel het laaggelegen Waterland, het oostelijke gedeelte van de Zaanstreek en de Anna Paulownapolder. De inwoners moesten in allerijl het vege lijf zien te redden.
>In het fraai uitgegeven boek 'De Waterwolf in Waterland' wordt een vrij gedetailleerd beeld gegeven van de watersnood die in januari en februari 1916 heel Waterland, de oostkant van de Zaanstreek en bijna de hele Anna Paulownapolder onder water zet. Waterschapshistoricus Diederik Aten beschrijft het hele proces van dijkdoorbraak tot dijkherstel, terwijl Frouke Wieringa de herinneringsboekjes die aan de watersnood van 1916 zijn gewijd onder de loep neemt.
>Na de watersnood van 1916 ging de bezem door het versnipperde landschap van de dijkwaterschappen. Daarvoor in de plaats kwam één groot en professioneel waterschap dat samen met Provinciale Waterstaat de strijd met het oprukkende water aan ging.
>Als een watersnoodramp je omgeving overspoelt, probeer je mensen die door het water bedreigd worden natuurlijk zo snel mogelijk in veiligheid te brengen. Maar je probeert de golven ook zo goed mogelijk te beheersen, zodat het rampgebied zoveel mogelijk wordt beperkt. Tijdens de watersnoodramp van 1916 werd met man en macht gewerkt aan het dichten van gaten in de dijken en het aanleggen van nooddijken. Op deze manier werd erger voorkomen.
>1 juli 1852 wordt in veel publicaties aangewezen als hét tijdstip waarop het Haarlemmermeer is drooggevallen. Dit feit is echter gebaseerd op een bericht in de Staatscourant van die datum, dat niet of niet langer is terug te vinden. Pas op 4 augustus 1852 wordt over het droogvallen van het Haarlemmermeer het volgende geschreven: "... In de afgeloopen maand July is het Haarlemmer-Meer door de werking der machines en de gunstige weergesteldheid van het nog overgeblevene water ontlast, en alzoo droog geworden ..." Er wordt in dit bericht geen exacte datum gegeven, alleen een indicatie wanneer werd geconstateerd dat het meer droog was. Waarom wordt 1 juli dan gehandhaafd? En wanneer viel het meer dan exacte droog?
>Donkere wolken dansende muggen krioelden boven stilstaande plassen, dikke lagen slib ruïneerden het land en ontzagwekkende kluiten veen lagen verspreid over de langzaam droogvallende weilanden. Toen het voorjaar kwam, diende de ene na de andere plaag zich aan in het gebied dat in januari 1916 werd getroffen door de watersnoodramp. Het water daalde en vele poeltjes met brak water in een grote wildernis bleven over. Waterlanders vreesden dat hun landerijen onbruikbaar waren geworden en er vond een grote evacuatie van ronddobberende eenden plaats. "Over alles ligt de vale dood gespreid", aldus de Nieuwe Rotterdamsche Courant op 7 mei 1916.
>Water, overal water. In de nacht van 13 op 14 januari 1916 raasde er een grote storm over Nederland waardoor verschillende delen van Noord-Holland blank kwamen te staan en veel schade aanrichtte. Eén van de plaatsen waar de woeste golven van de Zuiderzee erg dichtbij kwam, was het liefelijke dorpje Andijk. De dijk hield het hier wonder boven wonder door het werk van dijkwachten en dorpsbewoners, maar daar was dan ook alles mee gezegd. Er waren grote herstelwerkzaamheden en verbeteringen nodig om te voorkomen dat dit nog eens zou gebeuren. Maar hoe pak je dat aan? Hoe houd je iedereen veilig voor het onbetrouwbare water? Nou, gewoon, door het hele dorp 200 meter te verplaatsen.
>Als gevolg van de woeste stormvloed in januari 1916 kwamen grote delen van de provincie Noord-Holland onder water te staan. De angst was groot. Huizen spoelden weg, veestapels verdwenen en er waren vele slachtoffers te betreuren. Dit was echter nog maar het begin. In de getroffen gebieden was het leven in de steeds warmer wordende maanden na de watersnoodramp tamelijk zwaar. Voedselschaarste holde de samenleving uit. Bovendien snakte iedereen naar schoon drinkwater.
>"Er wordt hard op het zuiderraam geklopt. Er wordt geroepen 'menschen houw je gereed, want de dijk staat op doorbreken!'" Jan Wit, die dit schreef, hield een dagboek bij van de watersnoodramp, die in januari 1916 Anna-Paulowna en andere gebieden rondom de Zuiderzee trof.
>Al bijna 150 jaar geleden werd 'Holland op z'n Smalst' doorgraven voor de aanleg van het Noordzeekanaal. Vijf historische feiten over deze roemruchte waterverbinding tussen Amsterdam en de Noordzee.
>Hoewel ontdekkingsreizen, en dan met name die in de zestiende en zeventiende eeuw, zeer tot de verbeelding spreken, zijn de droogmakerijen uit die tijd minstens zo spectaculair.
>