Vijf feiten over het Noordzeekanaal
Al bijna 150 jaar geleden werd 'Holland op z'n Smalst' doorgraven voor de aanleg van het Noordzeekanaal. Vijf historische feiten over deze roemruchte waterverbinding tussen Amsterdam en de Noordzee.
>Leven met het water
Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.
Leven met het water is één van de thema’s van het themajaar Ode aan het Landschap (2021).
Verhalen
Droogmakerijen maakten einde aan de oprukkende verwoesting van het water
Hoewel ontdekkingsreizen, en dan met name die in de zestiende en zeventiende eeuw, zeer tot de verbeelding spreken, zijn de droogmakerijen uit die tijd minstens zo spectaculair.
>Westfriese Omringdijk
Door het geografisch bijzondere gebied van West-Friesland loopt de oudste dijk van Nederland: de Westfriese Omringdijk. Dit 126 kilometer lange provinciale monument verbindt de historische steden Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Medemblik en beschermde honderden jaren lang een groot deel van Noord-Holland tegen oprukkend water.
>‘Als loods moet je in conditie blijven, anders haal je je pensioen niet’
De loods gaat op zee aan boord. Bij stormachtig weer wordt hij met een helikopter aan boord gebracht, maar meestal brengt de 'loodstender' (loodsboot) hem. Via de 2 ½ mijl lange pier begeleidt hij het schip naar de sluis. Vervolgens gaat de tocht door het Noordzeekanaal naar de havens van IJmuiden, Beverwijk, Zaandam of Amsterdam. 80% van de schepen zijn tankers, die vaak benzine vervoeren, die vervolgens door Amsterdamse havenbedrijven aan de wensen van de klant wordt aangepast.
>1876: de opening van het Noordzeekanaal
'Kan het niet zo, heren?' opperde koning Willem I in 1816 tijdens een kabinetszitting over de aanleg van een nieuwe vaarweg van het IJ in Amsterdam naar de Noordzee. Met een potlood trok de koning een streep door het gebied ten westen van het IJ tot aan de zee. 'Onbegonnen werk en veel te duur', stelden zijn ministers.
>Varen naar de akker met de waterhuishouding
In 1554 stonden er vier molens langs de Oosterdijk waarvoor Karel V in 1534 toestemming had gegeven. Zes in 1558 met de toestemming van Philips II, tien in 1635 en uiteindelijk in 1864 waren er toen in totaal 11 molens, die het water uitmaalden op de Raaksmaatboezem.
>Drukte op het Smal Weesp
In de vakantiemaanden varen plezierjachten in optocht dwars door Weesp over het Smal Weesp. Dit oude riviertje vormt de verbinding tussen de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Buiten het vaarseizoen is het rustig op het Smal Weesp. Tegenwoordig tenminste. Vroeger maakte het Smal Weesp deel uit van de drukke scheepvaartroute tussen Amsterdam, Utrecht en de Duitse Rijnsteden. Het kon spitsuur zijn bij de sluis tussen het Smal Weesp en de Vecht.
>De Kromme Leek bij Wognum
De Kromme Leek is de enige voormalige veenrivier die nog herkenbaar is in het landschap van West-Friesland. Vanaf Wognum tot aan Wervershoof meandert het riviertje door het landschap. De Kromme Leek is ongeveer 2500 jaar geleden ontstaan.
>Het Goudriaankanaal
Na de watersnoodramp van 1825, waarbij grote delen van Waterland onder water kwamen te staan, wilde koning Willem I Amsterdam tegen stormvloeden beschermen door het al geruime tijd dichtslibbende IJ af te sluiten. Om de stad toch een goede verbinding te geven met de Zuiderzee en daarmee met de wereldzeeën, werd besloten om een kanaal van IJdoorn door Waterland, de Gouwzee en Marken te graven.
>Alleen de Westeinder klotst nog
Je zou zeggen dat Aalsmeer sinds de grijze oudheid aan de Westeinderplassen ligt. Dat is echter niet zo. Het oorspronkelijke Aalsmeer is verdwenen in het Haarlemmermeer. De bewoners trokken iets naar het oosten, waar ze veiliger waren voor het water. Dat is het dorp Aalsmeer dat we nu kennen. En de Westeinderplassen? Die zijn ontstaan in vijftiende eeuw. Toen was er zo veel vraag naar turf, dat rond Aalsmeer verschillende grote plassen zijn ontstaan. Die meren en plassen zijn later droog gelegd, alleen de Westeinder klotst nog.
>Polder Waard-Nieuwland bij Wieringen
De inpoldering van de waarden aan de zuidkant van Wieringen kent een lange voorgeschiedenis. Rond 1400 werd dit buitendijks land voor het eerst bedijkt. In 1502 liep het gewonnen land weer onder. Er werden nog enkele pogingen ondernomen, maar in 1683 gaf men het op.
>Waterlinies in Nederland
De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is het grootste rijksmonument van Nederland en staat op de nominatielijst van UNESCO. De NHW (1815-1940) loopt van het IJsselmeer tot de Biesbosch. De Linie bestaat uit een prachtig snoer van twee kastelen, vijf vestingsteden, 60 forten, een ingenieus systeem van sluizen, dijken, kanalen en 550 bunkers.
>De Waddenzee
De Waddenzee: een woest en veranderlijk getijdengebied langs de Noordzeekusten van Nederland, Duitsland en Denemarken. Het Nederlandse deel van het Wad, 2500 kilometer beschermd gebied, begint bij het Marsdiep (Den Helder) en eindigt bij de Dollard in Groningen. Geen dag is hetzelfde, het wad is al eeuwenlang constant in beweging. Zo'n groot getijdengebied in een gematigd klimaat en met een enorme variatie aan planten en dieren, vind je nergens anders in de wereld.
>Visserij met respect voor de natuur
In honderd jaar wadvisserij is er veel veranderd. Van kleine sloepen en aken tot grote kotters. Van gemengde vangst tot specialisatie in één soort. Grootschaligheid werd de norm. Een kleine groep vissers grijpt terug op een beproefd recept: kleinschalig en flexibel vissen, met respect voor de natuur. Drie voorbeelden van vissers die het anders gingen doen.
>Hoe het Marsdiep ontstond
Het waddengebied is uniek. Een fantastisch getijdensysteem dat zich al eeuwenlang volgens natuurwetten ontwikkelt. Het ontstaan van het zeegat Marsdiep is daar een goed voorbeeld van.
>Wadplaat Balgzand is megatrekpleister voor vogels
Bij vloed staan duizenden scholeksters, wulpen en andere steltlopers samengepakt op droog gebleven kwelderland. Bij eb waaieren de vogels uit over kilometers slik, wadplaat en kreken, want daar is eten in overvloed. Balgzand is als een driesterrenrestaurant: bekroond en beroemd, en belangrijk voor de vogelstand wereldwijd.
>Weergaloos wad is uniek in zijn soort
Het waddengebied, samen met zijn eilanden, geulen en wadplaten, is gevormd door de zee. Nergens anders in de wereld vind je een getijdenlandschap dat zo rijk is aan unieke natuurlijke verschijnselen als in de Waddenzee. Vanwege drie bijzondere eigenschappen staat de Waddenzee prominent op de UNESCO Werelderfgoedlijst.
>Willem I laat ‘waterwolf’ temmen
Met een pennenstreek zet Willem I een punt onder een discussie die eeuwenlang had voortgekabbeld over de vraag: hoe tem je de ‘waterwolf’. Dat Haarlemmermeer vrat namelijk steeds meer land op. Hele dorpen waren al in de golven verdwenen. En het hield maar niet op.
>Atlas der Neederlanden: Noord-Hollandse zeegeulen en ondiepten in kaart gebracht
Een verrassend groepje zee- en kustkaarten in handschrift van het kustgat tussen het vasteland en Texel, gaat vooraf aan de meer algemene gedrukte kaarten van Holland boven het IJ. Bij deze kaartenset draait het om de nauwkeurige weergave van de wispelturige geulen, de ondiepten, de scheepswrakken en de bakens die aan een veilige doorvaart van de drukbevaren zeegaten moeten bijdragen. De veranderlijkheid van natuurlijke gegevenheden en de continue noodzaak van aanpassing van de betonning en andere bakens was een extra reden om de kaarten in handschrift uit te voeren. Een gedrukte kaart zou te snel aan veroudering onderhevig zijn en om de haverklap een nieuwe, gewijzigde oplage vereisen.
>Koningin Wilhelmina bezoekt door watersnood getroffen Purmerend
In de nacht van 13 op 14 januari 1916 beukte een zware storm op de kusten van de Zuiderzee. In combinatie met een extreem hoge waterstand zorgde dit voor hoge golven die de kwetsbare Waterlandse Zeedijk teisterden. Op een aantal plekken braken de dijken door met als gevolg dat heel Waterland en de oostkant van de Zaanstreek onder water kwamen te staan. Ook Purmerend stond blank. Op 17 februari bracht koningin Wilhelmina een bezoek aan de marktstad. Na de watersnoodramp besloot de regering werkelijk vaart te zetten achter de ambitieuze Zuiderzeewerken. In 1932 reed de eerste auto over de Afsluitdijk. De woeste Zuiderzee was eindelijk getemd tot IJsselmeer.
>