In de provincie Noord-Holland liggen vier erfgoederen van wereldformaat: De Stelling van Amsterdam, Droogmakerij de Beemster en de Grachtengordel Amsterdam. Op het oog lijken deze UNESCO werelderfgoederen heel verschillend. Toch hebben zij veel gemeen. Ze vertellen het verhaal over de eeuwenlange strijd tegen het water, het ontstaan van een burgersamenleving in de Gouden Eeuw en de Hollandse traditie om ons land te ontwerpen.
Het vierde werelderfgoed, de Waddenzee, is als natuurgebied uniek in de wereld. Het is het grootste ononderbroken getijdensysteem van zandbanken en modderstromen op aarde.
Het redden van het voormalige forteiland Pampus, dat 3,5 kilometer noordelijk van Muiden ligt, is niet vanzelf gegaan, zo blijkt uit het pas verschenen boek ‘Pampus Pioniers’ met als ondertitel ‘Zij die het forteiland van de ondergang hebben gered’.
>Bij Fort Aalsmeer, onderdeel van de Stelling van Amsterdam, lag een complex netwerk van sluizen en kanalen. In oorlogstijd werden de kanalen gebruikt voor de toevoer van munitie naar het fort en in vredestijd maakten vooral plaatselijke boeren gebruik van het water voor het vervoer van suikerbieten. Bij oorlogsdreiging kon zelfs het zuidelijk gedeelte van de Haarlemmermeer ermee onder water worden gezet.
>De Waddeneilanden zijn populaire vakantiebestemmingen. Vlieland is favoriet bij rustzoekers én feestgangers. Het eiland wordt vanwege zijn hippe sfeer wel het Nederlandse Ibiza genoemd. Tot 1942 hoorde ‘Vliebiza’, samen met Terschelling, bij Noord-Holland. Hoe zit dat? En wat heeft de scheiding te maken met de plannen van de nazi’s?
>De (vernieuwde) stelling van Amsterdam is aangelegd tussen 1881 en 1914. Zij wordt gevormd door een ring van vijfenveertig verdedigingswerken waarmee de hoofdstad kon worden verdedigd door het land buiten de stelling ongeveer een halve meter onder water te zetten (inundatie). Dat is te ondiep voor schepen en te diep voor man en paard. Fort Hoofddorp maakt daarvan deel uit.
>De Vesting Muiden verdedigde van oudsher de monding van de Vecht. Dit was een aantrekkelijk punt voor de vijand om een aanval op Holland en Amsterdam in te zetten. Nu het gevaar geweken is verwelkomt het fort gasten uit het binnen- en buitenland.
>Tussen Den Helder en Texel drijft een onbewoond eiland. Geen tropisch strand, waar je onder een palmboom van de zonsondergang kunt genieten, maar een bijzonder natuurgebied en broedplaats voor vogels en zeehonden. Noorderhaaks, in de volksmond bekend als de Razende Bol, is al eeuwenlang voortdurend in beweging.
>Fortgeesten, geheime gangen en militaire geheime plakplaatjes, het komt allemaal voor in ‘Herauten op de Stelling’, het derde en voorlopig laatste boek van Agnes de Boer over de Stelling van Amsterdam.
>Vogels, wijnliefhebbers en saunagasten, ze hebben allemaal baat bij de forten die destijds als onderdeel van de Stelling van Amsterdam zijn gebouwd. Agnes de Boer sprak met mensen die op de forten hebben gewoond en gewerkt. Dat leidde tot drie boeken, waarvan het laatste deel net is verschenen.
>Betje Wolff. Dat was in haar tijd (18e eeuw) een opvallende dame. Als 21 jarige trouwde ze een dominee van 52. Wat moest ze in de ‘kladdige Beemster”?
>Fort bij Uithoorn is niet een fort dat veel heeft meegemaakt. Het is wel een fort dat er redelijk authentiek uitziet en daarom gaven de vrijwilligers van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam er een rondleiding.
>Fort Kijkuit waakt naast het Hilversums Kanaal. Naast het fort staat de eeuwenoude molen Gabriël, genoemd naar een beroemde schilder die graag in deze streek kwam. Moest het fort de molen en het kanaal beschermen?
>Hoewel ontdekkingsreizen, en dan met name die in de zestiende en zeventiende eeuw, zeer tot de verbeelding spreken, zijn de droogmakerijen uit die tijd minstens zo spectaculair.
>Van bastion De Rooseboom heb je zicht op enkele molens die Weesp nog heeft. In de gloriejaren van de stad maalden tientallen wieken door de lucht. Hoog op de schans stond zelfs een molen. Of de molen naar het bastion is genoemd of omgekeerd, is niet duidelijk. Vast staat wel dat molen De Rooseboom in 1783 door brand is verwoest.
>De Haarlemmermeer vormde het zuidwestelijke front van de Stelling van Amsterdam. Het uiteindelijke plan voor een linie dwars door de polder kwam pas in 1876 naar voren.
>Voor de aanleg van een dam met sluis hier bij Hinderdam stond de Vecht in open verbinding met de Zuiderzee. De getijden van de Zuiderzee hadden invloed op het waterniveau van de rivier. Bij storm en hoogwater was er overstromingsgevaar tot in de stad Utrecht. Om dit te voorkomen werd in 1288 tussen Breukelen en Maarssen een dam met sluis aangelegd, de Otterspoordam. Deze dam lag op het noordelijke eindpunt van de Utrechtse overzeese handel en scheepvaart. In 1437 gaf de bisschop van Utrecht opdracht noordelijk een nieuwe dam aan te leggen, maar net ten zuiden van de grens met Holland. De naam Hinderdam was het gevolg van de last die dit opleverde voor de scheepvaart.
>Een onopvallend weggetje achter een dijk. Maar het was wel dé verbindingsroute tussen enkele forten. Dit weggetje, de Vuurlijn geheten, was een essentieel onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Op deze veilig achter de hoge dijk verscholen weg konden de manschappen zich verplaatsen van het fort Kudelstaart aan de Westeinderplassen via het fort De Kwakel naar het fort bij Uithoorn. En naar het fort dat, ook in Uithoorn, aan de rivier de Drecht was gebouwd.
>De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is het grootste rijksmonument van Nederland en staat op de nominatielijst van UNESCO. De NHW (1815-1940) loopt van het IJsselmeer tot de Biesbosch. De Linie bestaat uit een prachtig snoer van twee kastelen, vijf vestingsteden, 60 forten, een ingenieus systeem van sluizen, dijken, kanalen en 550 bunkers.
>Vier dagen na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, op 1 augustus 1914, kondigde de Nederlandse regering de mobilisatie af. Binnen een paar dagen werden 200.000 man onder de wapenen gebracht. De Stelling van Amsterdam kreeg een bezetting van zo'n 10.000 man. De soldaten die de forten gingen bemannen, werden voor een groot deel ingekwartierd bij particulieren. Zo werden ook soldaten ingekwartierd in de Beemster, met als gevolg dat er spoedig voedseltekorten ontstonden. Met name de boerenfamilies die dichtbij de forten woonden, werden onevenredig zwaar belast.
>Buitenlandse reizigers die in de zeventiende en achttiende eeuw de Republiek bezochten roemden bijna unaniem de fantastische verbindingsmogelijkheden die de trekschuit bood. De Beemsterringvaart hoorde bij het traject van de belangrijke vijfstedentrekvaart, de "A7 van de Gouden Eeuw". De meeste Beemsterlingen kwamen echter pas uit hun isolement toen vanaf 1895 de stoomtram ging rijden.
>