De woelige decennia van de sixties en seventies

'De mens is niet om te lijden in de wieg gelegd,' schreef Simon Vinkenoog in 1967. Het tekent de mentaliteit van de toenmalige tegencultuur. Onmiddellijke ontsnapping aan de knellende banden van de maatschappij was het doel: een vlucht naar boven op de vleugels van idealen of drugs, of allebei.

2 min

Onlangs verscheen De vlucht naar boven. Tegenculturen in Nederland in de jaren zestig en zeventig. Dit nieuwe boek van Jan J.B. Kuipers biedt een reis langs de vele alternatieve opvattingen, stromingen, beweginkjes en individuen die de periode tussen 1955 en 1980 (‘het decennium dat een kwarteeuw duurde’) hebben ingekleurd. Pop en underground, mystiek en activisme, festivals en ontluikend milieubewustzijn, scholieren- en studentenprotest, bezettingen, rellen, krakers, drugs en macrobiotisch eten, langharige escapisten en rumoerige punks, het komt allemaal aan de orde.

De vlucht naar boven concentreert zich nu eens niet exclusief op de Randstad en Amsterdam. De voorhoede trok óók op in de grote en kleine provinciesteden en op het platteland. Daarom ook aandacht voor Groningse provo’s en rode jeugd in Eindhoven, voor rode scholieren en hippies in Middelburg en Vlissingen, alternatieve tuinders in Boxtel, het internationale ‘Klaaskonsilie’ in Maastricht en uiteraard voor Noord-Hollandse aspecten van de zo gevarieerde sub- en tegencultuur. Bijvoorbeeld het legendarische (televisie)optreden van de Pretty Things in de Veilinghallen van Blokker op Tweede Paasdag, 19 april 1965 in het kader van de AVRO-jeugddag; volgens zanger Phil May een ‘doorbraakmoment’, vergelijkbaar met de Parijse barricaden in mei 1968. In Hilversum trad in datzelfde jaar 1965 de kring Hilversum van de Orde der Verdraagzamen naar buiten; deze was in 1956 opgericht rondom het medium Karel van der Nagel.

Alkmaar kon bogen op een van de langst lopende Provadya?-organisaties in Nederland (na 2017 als Filmhuis voortgezet). De eerste avond vond plaats in De Vigilantie op 6 september 1969, met popmuziek, een lichtshow, dichters en tweehonderd bezoekers. In Den Helder lukte het niet om een Provadya?-‘vestiging’ uit de grond te stampen. Wel verscheen hier in 1970 het eenmalige undergroundkrantje Anestasia. Het Haarlemse Release werd een toevlucht voor de ontluikende kraakbeweging. Jan van de Lande, bekend vertegenwoordiger van de antipsychiatrie, stichtte de jeugdpsychiatrische kliniek Amstelland op het terrein van het Provinciaal Ziekenhuis Santpoort. Groepssessies, rollenspelen, psychodrama en collectieve uitstapjes waren de instrumenten, pillen bleven zoveel mogelijk achterwege. Althans de voorgeschreven pillen. Blowen en ander drugsgebruik kwamen wel voor.

De auteur schetst verbanden en trekt lijnen. Hij vraagt zich af in hoeverre er echt sprake was van iets nieuws en waar al die zogenaamde vernieuwing in uitmondde. Een speurtocht in het grensgebied van mythe en cliché.