4 min

Zes iconische nieuwkomers

De hoofdpersonen in deze tentoonstelling zijn Frans Hals, Lieven de Key, Karel van Mander, Esaias van de Velde, Adriaen Brouwer en Pieter Claesz. Zij waren heel verschillende kunstenaars, ieder met een eigen verhaal maar met eenzelfde achtergrond: hun wortels lagen in de gebieden Vlaanderen en Brabant in de Zuidelijke Nederlanden, het gebied dat we nu Vlaanderen noemen. De invloed van deze kunstenaars op de ontwikkeling van de kunsten in Haarlem is onmiskenbaar. Zo is het Schilder-boeck van Karel van Mander de belangrijkste bron over kunst uit de Nederlanden rond 1600 en zou Frans Hals, die als peuter naar Haarlem kwam, uitgroeien tot een van de drie grootste Hollandse schilders uit de zeventiende eeuw.

Vooral tussen 1580 en 1630 verhuisden vele inwoners van de Zuidelijke Nederlanden naar steden in Holland en Zeeland, zo ook naar Haarlem. Rond 1620 was tenminste de helft van de inwoners van Haarlem nieuwkomer. Wat bracht hen in beweging en wat maakte Haarlem zo aantrekkelijk? Deze ambachtslieden, handelaren en kunstenaars brachten hun kennis, kapitaal én talent mee. Maar ze moesten ook een nieuw leven opbouwen in een stad die ze niet kenden. Norbert Middelkoop, conservator van de tentoonstelling: “Deze Vlaamse nieuwkomers introduceerden niet alleen nieuwe stijlen en technieken, maar bevorderden met hun aanwezigheid en productie ook de vraag naar luxegoederen zoals schilderijen, damast en aardewerk. Zo stimuleerden zij de bloei van zowel de economie als de kunsten in Haarlem. Dit gaf een enorme impuls aan de kunst en de stad.”

Karel van Mander, Dans om het gouden kalf, 1602, Frans Hals Museum, Haarlem.

Blijvende verandering

Zonder Vlaamse nieuwkomers zou de enorme bloei van de Haarlemse kunsten vanaf 1580 ondenkbaar zijn geweest. Mede door de ideeën van kunstenaar en schrijver Karel van Mander als spil van de Haarlemse kunstwereld ontwikkelde Haarlem zich tot een broedplaats van artistieke vernieuwingen. En daar kwamen natuurlijk weer vele andere schilders op af. Bedenk je eens hoe de Hollandse schilderkunst eruit zou hebben gezien zonder hun invloed. Zonder nieuwkomers als Esaias van de Velde, Adriaen Brouwer en Pieter Claesz hadden we misschien geen realistische Hollandse landschappen, boerentaferelen, vrolijke gezelschappen en ontbijtstillevens gehad. En hoe had de stad Haarlem er dan uit gezien? Lieven de Keys gebouwen bepalen nog altijd het aanzien van de stad. De Grote Markt is niet meer voor te stellen zonder de prachtige gevel van de Vleeshal vol sierlijke Vlaamse ornamenten of zonder de Keys beeldbepalende aanbouw van het stadhuis.

Gerrit Berckheyde, De Grote Markt te Haarlem met de Grote of St. Bavokerk, 1696, Frans Hals Museum, Haarlem.

Unieke bruiklenen sinds 85 jaar weer in Nederland te zien

Speciaal voor deze tentoonstelling komt er een aantal bijzondere bruiklenen naar Haarlem, waaronder maar liefst zeven schilderijen van Frans Hals. Drie daarvan waren voor het laatst 85 jaar geleden of zelfs nooit eerder in Nederland te zien. In de tentoonstelling zien bezoekers bijvoorbeeld Frans Hals’ Vissersjongens uit de collectie van The Phoebus Foundation (Antwerpen), zijn schilderij Kinderen uit de familie van Campen met een bokkenwagen en Portret van Willem van Heythuysen uit de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (Brussel), Hals’ Portret van een man uit Musée des Beaux-Arts (Dijon), zijn portretten van Lucas de Clercq en Feyntje van Steenkiste uit het Rijksmuseum (Amsterdam) en Adriaen Brouwers Herberginterieur met kaartspelers uit Museum Het Rembrandthuis (Amsterdam). Daarnaast wordt er ook een aantal werken tentoongesteld uit particuliere stichtingen en privécollecties, zoals het ovale Mansportret uit de Rose-Marie and Eijk de Mol van Otterloo collection dat nooit eerder in een museum te zien was.

Frans Hals, Kinderen uit de familie Van-Campen met een bokkenwagen. Fragment, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (Brussel).

In de tentoonstelling zijn ook bijzondere objecten te zien uit lokale collecties zoals Karel van Manders Schilder-boeck (1604) uit het Noord-Hollands Archief en het torenmodel van de Nieuwe Kerk. Uiteraard ontbreken de nodige topstukken uit de vaste collectiepresentatie van het Frans Hals Museum niet. Bijvoorbeeld Frans Hals’ Portret van Jacobus Hendricksz Zaffius, Karel van Manders kleurrijke Dans om het gouden kalf, Pieter Claesz’ Ontbijtstilleven (1625) en een schilderij van de Grote Markt door Gerrit Berckheyde.  Zonder Vlaamse nieuwkomers zou de internationaal bekende collectie van het Frans Hals Museum, het kunstmuseum van de stad Haarlem, er heel anders uit hebben gezien.

De tentoonstelling Nieuwkomers. Vlaamse kunstenaars in Haarlem 1580-1630 is van 30 september 2022 tot en met 8 januari 2023 te zien in locatie Hof van het Frans Hals Museum in Haarlem.

Bron: Frans Hals Museum

Publicatiedatum: 05/08/2022