2 min

De Purmerendse arts, burgemeester, wiskundige en fysico-theoloog Bernardus Nieuwentijt (1654-1718) geldt als een van de meest gelezen auteurs van de achttiende eeuw. Zijn belangrijkste boek, het Regt gebruik der Werelt beschouwingen uit 1715, werd tot 1759 achtmaal herdrukt, en vertaald in het Engels, Frans en Duits. Nieuwentijt was goed op de hoogte van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen, en vertaalde die recente ontdekkingen naar een breed publiek. In een samenleving die nog geheel het teken stond van het christelijk geloof, leidde dat soms tot gefronste wenkbrauwen. De bijbel gold als het onfeilbare Woord van God. Zou de wetenschappelijke ontwikkeling niet tot ongeloof en atheïsme moeten leiden? Nieuwentijt ontkende het stellig en hij vond daarin eminente geleerden als Isaac Newton aan zijn zijde. Niet alleen via de bijbel, maar ook door de wetenschap kon de mens kennis maken met de wonderen van Gods schepping.

Nieuwentijts werk staat recent weer in de belangstelling, maar tot dusver is het vooral bestudeerd vanuit intellectueel perspectief. Zijn ideeën werden vergeleken met die van andere auteurs, en geplaatst in de ontwikkeling van de achttiende-eeuwse filosofie en natuurwetenschap. Aan de maatschappelijke context waarin die ideeën tot stand kwamen, werd tot dusver weinig aandacht besteed. Hoe kwam een burgemeester van een onbetekenend stadje als Purmerend ertoe zo’n boek te schrijven? Zoals zal blijken waren godsdienst, wetenschap en politiek in Purmerend nauw verweven. Nieuwentijt maakte deel uit van een internationale kring van geleerden, maar zijn ontwikkeling als wetenschapper is onlosmakelijk verbonden met het lokale milieu, waarin hij als arts en burgemeester carriere maakte. Kennelijk, gezien de enorme oplage van zijn boek, was de situatie in Purmerend exemplarisch voor het intellectuele klimaat in de achttiende-eeuwse Republiek als geheel.

John Besseling richt zich als historicus op de Republiek in de zeventiende en achttiende  eeuw, met als specialiteit stedengeschiedenis. Hij is werkzaam aan een dissertatie over Purmerend in de vroegmoderne tijd, en publiceert regelmatig over de stad en aanverwante onderwerpen.

Praktische informatie

Datum: 26 oktober 2023
Tijd: 20.00 -21.30 uur (inloop vanaf 19.30 uur)
Plaats: Waterlands Archief, Wielingenstraat 75, 1441 ZN Purmerend
Toegang: gratis
Aanmelden verplicht via: aanmelden@waterlandsarchief.nl

Bron: Waterlands Archief